Ảnh: sưu tầm.

Việc sử dụng có hiệu quả một hoạt chất trong chế phẩm thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) phụ thuộc trực tiếp vào dạng chế phẩm được phối chế. Một chế phẩm BVTV hiệu quả phải đảm bảo dễ sử dụng, an toàn, không bị hỏng trong thời gian bảo quản và đảm bảo cho các hoạt chất thể hiện được tối đa hoạt tính vốn có của chúng nhằm bảo vệ cây trồng đồng thời đảm bảo an toàn tối đa cho người sử dụng và ít tổn hại đến môi trường nói chung.

Chất hoạt động bề mặt (CHĐBM) là một trong những thành phần nguyên liệu đóng vai trò quan trọng trong kỹ thuật phối chế thuốc trừ sâu bệnh ngành Nông dược (Knowles, 2005; Drew Myer, 2006). Phần lớn các "hoạt chất thuốc" được phối chế với các CHĐBM có tính năng và công dụng thích hợp, tạo ra nhiều dạng chế phẩm thuốc trừ sâu bệnh khác nhau. Các chế phẩm này có khả năng phân tán đều khi pha vào nước, tạo thành dung dịch phun bền vững ở dạng nhũ tương hoặc dạng huyền phù. Hiện nay, đa số các CHĐBM sử dụng vào mục đích này đều phải được nhập ngoại. Hơn nữa, việc sử dụng các loại CHĐBM này đang gây quan ngại về vấn đề môi trường do đặc tính khó phân hủy sinh học của chúng. Chính vì vậy, xu hướng chung của thế giới hiện nay là nghiên cứu thay thế những nguyên liệu truyền thống trong phối trộn chế phẩm BVTV bằng các sản phẩm thân thiện với môi trường hơn và có thể tổng hợp từ nguồn nguyên liệu tái tạo như dầu thực vật, mỡ động vật.  

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là khu vực sản xuất nông nghiệp trọng điểm của cả nước, do đó việc sử dụng các chế phẩm BVTV thân thiện với môi trường, hạn chế nhập ngoại là một trong những nhân tố có ý nghĩa quan trọng tác động đến tính bền vững trong phát triển kinh tế của khu vực. Mặt khác, ĐBSCL cũng là khu vực nuôi trồng và chế biến thủy sản xuất khẩu thuộc loại lớn nhất nước, trong đó điển hình là nguồn thủy sản cá tra, cá basa. Mỗi năm khu vực này sản xuất ra khoảng 800 ngàn tấn cá tra và cá basa nguyên liệu, lượng mỡ cá khoảng 120 ngàn tấn. Đây là nguồn nguyên liệu đầy tiềm năng có thể dùng để sản xuất ra CHĐBM và dung môi, là các thành phần nguyên liệu chính để phối chế thuốc BVTV thân thiện với môi trường. Tuy nhiên, hướng nghiên cứu này vẫn chưa được quan tâm nhiều trong nước. Dựa trên kết quả nghiên cứu trước đây về tổng hợp CHĐBM không ion loại dialkanolamide từ acid oleic, một loại acid béo phổ biến có trong mỡ cá tra, cá basa (Bùi Thị Bửu Huê, 2010), nghiên cứu này tiếp tục trình bày kết quả nghiên cứu về tổng hợp CHĐBM không ion loại diethanolamide từ mỡ cá tra, cá basa và ứng dụng CHĐBM này làm nguyên liệu phối chế với hoạt chất Fipronil tạo ra chế phẩm BVTV Fipronil 5 SC. 

Qua quá trình nghiên cứu, kết quả cho thất một loại chất hoạt động bề mặt không ion diethanolamide đã được tổng hợp thành công với hiệu suất khá tốt (62 %) bằng phản ứng giữa methyl ester tổng hợp từ mỡ cá tra, cá basa và diethanolamine. Chất hoạt động bề mặt này được sử dụng làm nguyên liệu để phối chế ra loại chế phẩm bảo vệ thực vật dạng huyền phù đậm đặc SC chứa hoạt chất Fipronil, một loại hoạt chất trừ sâu phổ biến trên thị trường. Chế phẩm SC phối chế được đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng Việt Nam theo TC-05-2002-CL. Kết quả thử nghiệm trên đồng ruộng cho thấy loại chế phẩm SC điều chế được thể hiện hoạt tính diệt trừ sâu cuốn lá tốt tương đương thuốc trên thị trường chứa cùng hoạt chất.