Ảnh minh họa: Internet

Sacha inchi (Plukenetia volubilis L.) là cây leo bán thân gỗ có nguồn gốc từ các nước Trung và Nam Mĩ, được đưa về trồng ở Việt Nam từ năm 2012. Cây cho thu quả lứa đầu sau 7-8 tháng trồng và chưa xuất hiện bệnh hại, cho đến nay, sacha inchi được đánh giá là cây trồng có thể sinh trưởng và phát triển tốt trong điều kiện khí hậu của nước ta. Ngoài protein (chiếm 27%), hạt sacha inchi được đặc trưng bởi hàm lượng cao omega 3 (45- 53% tổng hàm lượng chất béo) và omega 6 (34-39% tổng hàm lượng chất béo), được ghi nhận là có tác dụng tốt với sức khỏe con người, đặc biệt trong việc ngăn ngừa các bệnh như viêm khớp, bệnh mạch vành, tiểu đường, tăng huyết áp, tăng động giảm chú ý và các bệnh viêm da. Khác với nhiều loại thực vật cung cấp dầu, hạt sacha inchi có hàm lượng chất chống oxy hóa tự nhiên rất cao, hàm lượng các axit béo bão hòa thấp (5,4%), bên cạnh đó là sự cân bằng về tỉ lệ của omega 3, omega 6 và omega 9 khiến sacha inchi được đánh giá là loại dầu thực vật lành mạnh nhất đối với sức khỏe con người.

Tạo cây giống từ hạt được xem là phương pháp nhân giống chính đối với cây sacha inchi, tiếp đến là phương thức giâm cành với việc sử dụng thêm chất kích thích ra rễ IBA 0,2%. Tuy nhiên, với hàm lượng dầu cao, hạt sacha inchi thường nhanh chóng mất khả năng nảy mầm sau thời gian bảo quản. Do vậy, việc ứng dụng phương pháp nhân giống in vitro được xem là một giải pháp hỗ trợ và thay thế phù hợp cho phương pháp nhân giống truyền thống. Kĩ thuật này cho phép lựa chọn nguồn vật liệu di truyền, xử lý khối lượng lớn cây con trong không gian nhỏ và tạo ra nguồn cây giống sạch bệnh. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng đỉnh sinh trưởng, mô phân sinh đỉnh thu được từ hạt nảy mầm trong ống nghiệm hay các lá mầm sacha inchi có thể phát sinh chồi trực tiếp trên môi trường Murashige & Skoog (MS) có bổ sung BAP và IBA. Theo nghiên cứu của Viegas và cộng sự (2014), thực nghiệm đồng ruộng cho thấy, không tìm thấy biến đổi di truyền nào ở cây in vitro, cây giống sinh trưởng tốt, cho năng suất cao và ổn định so với cây giống được trồng từ hạt.

Hạt sacha inchi được khử trùng bằng NaOCl 5% trong 30 phút cho tỉ lệ mẫu sạch nảy mầm cao nhất đạt 78,29%. Môi trường MS bổ sung 20 g/l sucrose +7 g/l agar cho thời gian trung bình xuất hiện rễ mầm và lá mầm ngắn nhất và chiều cao cây trung bình đạt 14,52 cm. Đoạn thân giữa lá thật 1 và lá thật 2 của cây con nảy mầm từ hạt sacha inchi cho khả năng tái sinh tạo đa chồi cao nhất trong 4 vị trí nghiên cứu, với tỉ lệ mẫu tái sinh là 72,22%. Sau 4 tuần nuôi cấy, môi trường MS có bổ sung 0,1 mg/l BAP kết hợp với 0,1 mg/l IBA là công thức tái sinh chồi phù hợp nhất cho đoạn thân, với tỉ lệ mẫu tạo chồi là 76,67%, số lượng chồi/mẫu là cao nhất, đạt 4,67 chồi; chiều cao chồi và số lá trên chồi lần lượt là 1,75 cm và 2,50 lá/chồi. Với môi trường tạo rễ, công thức MS có bổ sung 0,5 mg/l IBA là môi trường tối ưu với tỉ lệ chồi ra rễ đạt 90%, số lượng rễ trung bình đạt 5,85 rễ/chồi.