Những năm qua, việc thúc đẩy sản xuất, quảng bá thương hiệu vải thiều Lục Ngạn của Việt Nam đã được tiến hành một cách bài bản. Ảnh minh họa 

Theo số liệu thống kê từ tỉnh Bắc Giang, năm 2021 huyện Lục Ngạn có 15,45 nghìn ha vải thiều, tăng 160 ha so với năm 2020, sản lượng ước đạt hơn 120 nghìn tấn (trong đó vải chín sớm khoảng 30 nghìn tấn). Diện tích sản xuất theo quy trình VietGAP đạt 12,4 nghìn ha, tăng 700 ha so với năm 2020. Dự báo thời gian thu hoạch vải sớm từ ngày 20/5, vải thiều chính vụ từ ngày 10/6 đến 20/7.

Năm nay, huyện Lục Ngạn vẫn tập trung cho ba thị trường xuất khẩu chính, gồm: Trung Quốc (với 36 mã số vùng trồng, diện tích 15,29 nghìn ha, sản lượng khoảng 120 nghìn tấn); thị trường Mỹ, EU (với 18 mã số vùng trồng, diện tích 217,89 ha; thị trường Nhật Bản (với 27 mã số vùng trồng, diện tích 194,5 ha, tăng 9 mã và 96,5 ha với năm 2020). Đồng thời duy trì một cơ sở xông hơi khử trùng, đóng gói tại Công ty cổ phần thực phẩm Xuất nhập khẩu Toàn Cầu.

Do tình hình dịch Covid-19 trên thế giới và trong nước diễn biến phức tạp, UBND huyện xây dựng hai phương án hỗ trợ nhân dân thu hoạch, chế biến và tiêu thụ vải thiều.

Đối với phương án 1, trong điều kiện tình hình dịch bệnh trong nước tiếp tục diễn ra phức tạp, dự kiến sẽ có 95 nghìn tấn vải thiều tươi được tiêu thụ trong nước và xuất khẩu; 25 nghìn tấn sẽ được tiêu thụ bằng hình thức sấy khô, bảo quản lạnh, nước ép và chế biến khác.

Phương án 2, nếu tình hình dịch bệnh trong nước vẫn còn nhưng được kiểm soát, các hoạt động giao thương trở lại bình thường thì hình thức tiêu thụ chủ yếu là bán vải tươi tại thị trường nội địa, tập trung vào các trung tâm thương mại, chợ đầu mối lớn, các tập đoàn bán lẻ tại hệ thống siêu thị và sàn giao dịch thương mại điện tử đặc sản Lục Ngạn (tại địa chỉ dacsanlucngan.com). Với phương án này, UBND dự kiến tiêu thụ vải thiều tươi khoảng 114.000 tấn (gồm có tiêu thụ trong nước và xuất khẩu); chế biến sấy khô, nước ép, đóng hộp khoảng 6.000 tấn.

Nhìn vào những con số thống kê này có thể thấy, sản phẩm vải thiều Lục Ngạn (Bắc Giang) hiện không chỉ cung ứng tốt cho thị trường trong nước mà đã tiếp cận được với hàng loạt thị trường khó tính như Nhật Bản, Mỹ, EU… Và trong các nỗ lực đưa thương hiệu vải thiều Lục Ngạn vươn ra thị trường quốc tế, không thể không kể đến vai trò của của sở hữu trí tuệ, vốn được coi là công cụ hỗ trợ cho các sản phẩm Việt Nam có thêm lợi thế cạnh tranh và xuất khẩu.

Gian nan con đường tìm “bảo hộ”

Vải thiều Lục Ngạn đã được bảo hộ chỉ dẫn địa lý tại Việt Nam vào năm 2008. Giá trị quả vải tăng cao, thị trường xuất khẩu mở rộng, trong đó có Nhật Bản. Tuy nhiên, quả vải xuất khẩu chịu “thiệt thòi” là phải gắn tên đơn vị cung cấp sản phẩm phía Nhật Bản trong quá trình tiêu thụ.

Do đó, với việc được bảo hộ chỉ dẫn địa lý tại Nhật Bản, quả vải thiều Lục Ngạn từ nay được gắn chỉ dẫn địa lý "vải thiều Lục Ngạn" lên các sản phẩm xuất khẩu sang Nhật Bản, từ đó giá trị gia tăng của sản phẩm sẽ cao hơn, cơ hội được người tiêu dùng tin tưởng và lựa chọn cũng đến gần hơn.

Khởi đầu từ chuyến thăm chính thức Nhật Bản của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc vào năm 2017, trong Tuyên bố chung, Thủ tướng Chính phủ hai nước đã khẳng định sẵn sàng tạo thuận lợi về thủ tục cho phép xuất khẩu cam, quýt của Nhật Bản vào Việt Nam và vải, nhãn của Việt Nam vào Nhật Bản, thúc đẩy hợp tác trong lĩnh vực bảo hộ chỉ dẫn địa lý.

Từ đó, vải thiều Lục Ngạn, thanh long Bình Thuận, cà phê Buôn Ma Thuột là 3 sản phẩm được lựa chọn để đăng ký bảo hộ tại Nhật Bản trong khuôn khổ thỏa thuận hợp tác giữa Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH&CN Việt Nam) và Cục Công nghiệp thực phẩm (Bộ Nông, Lâm & Ngư nghiệp Nhật Bản) để quảng bá chỉ dẫn địa lý của Việt Nam đến người tiêu dùng Nhật Bản.

Vốn nổi tiếng là một thị trường khó tính cùng những quy định pháp luật về bảo hộ chỉ dẫn địa lý rất khắt khe, việc đăng ký chỉ dẫn địa lý vải thiều Lục Ngạn tại Nhật Bản là vô cùng phức tạp.

Ông Đinh Hữu Phí, Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH&CN) cho biết, Cục đã thực hiện việc hỗ trợ qua hai con đường, đó là: Hoàn thiện hồ sơ đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý đáp ứng đầy đủ các quy định của pháp luật Nhật Bản và tích cực tác động ở nhiều cấp để đẩy nhanh tiến độ. Tiến trình kéo dài gần 2 năm và thực sự khó khăn. Ngoài lý do khác biệt về pháp luật bảo hộ chỉ dẫn địa lý giữa hai quốc gia, hồ sơ vải thiều Lục Ngạn vướng phải nhiều khó khăn về các thông số kĩ thuật và năng lực tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý.

Ông Nguyễn Thanh Bình, Giám đốc Sở KH&CN Bắc Giang cho biết thêm, tháng 4/2019, hồ sơ đăng ký chỉ dẫn địa lý vải thiều Lục Ngạn phải đối mặt với nhiều khó khăn. Phía Nhật Bản đánh giá khả năng vận hành của tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý yếu, thiếu tài liệu đáng tin cậy nghiên cứu đặc tính của sản phẩm, đặc biệt không có tài liệu chứng minh đánh giá của xã hội đối với đặc tính của sản phẩm. Dữ liệu về đặc tính sản phẩm không được cập nhật thường xuyên. Hoạt động gắn chỉ dẫn địa lý trên bao bì sản phẩm chưa được kiểm soát chặt chẽ…

Để đẩy nhanh tiến độ và đáp ứng các yêu cầu đề ra, Sở KH&CN Bắc Giang đã làm việc với các cơ quan Trung ương, các ngành, đơn vị liên quan tập trung hoàn thiện các tiêu chí. Theo đó, Sở tham mưu UBND tỉnh bố trí kinh phí, quyết liệt vào cuộc, phối hợp tìm đơn vị, chuyên gia uy tín được Nhật Bản chấp nhận tham gia chứng nhận các yếu tố; phòng thí nghiệm, xét nghiệm đạt tiêu chuẩn quốc tế.

Sau khi hoàn thành lựa chọn, trong vụ vải thiều năm 2020, Sở đã phối hợp tổ chức lấy mẫu phân tích sản phẩm. Quá trình phân tích đã lấy mẫu có sự so sánh vải ở các vùng như: Phú Bình (Thái Nguyên); Chí Linh (Hải Dương), kết quả cho thấy trọng lượng vải của Lục Ngạn lớn hơn trọng lượng vải vùng xung quanh 11%, độ đường cao hơn từ 2-3%, độ ngọt (Brix) lớn hơn từ 3%-5%. Những kết quả này được gửi bổ sung hồ sơ cho Nhật Bản.

Với sự vào cuộc của nhiều ban ngành, tổ chức, cá nhân, những khó khăn này đã từng bước được giải quyết, giúp hoàn thiện các quy trình đăng ký cần thiết theo quy định của pháp luật Nhật Bản, để đến ngày 12/3/2021, vải thiều Lục Ngạn đã trở thành sản phẩm đầu tiên của Việt Nam được chính thức bảo hộ là chỉ dẫn địa lý tại Nhật Bản.

Theo ông Đinh Hữu Phí, sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý được bảo hộ tại Nhật Bản sẽ được người tiêu dùng ở đó tin tưởng gần như tuyệt đối và có giá bán cao hơn nhiều so với sản phẩm không được bảo hộ tại Nhật Bản. Vì thế, đây là dấu mốc quan trọng trong quá trình đưa vải thiều vào Nhật Bản cũng như mở đường cho việc thúc đẩy bảo hộ chỉ dẫn địa lý cho các nông sản khác của Việt Nam tại thị trường khó tính này.

Thông tin công bố về vải thiều Lục Ngạn, Bắc Giang của Việt Nam được bảo hộ chỉ dẫn địa lý tại Nhật Bản 

Hướng tới công nhận vải thiều là sản phẩm quốc gia

Việc vải thiều Lục Ngạn được đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý thành công tại Nhật Bản mới chỉ là bước đầu tạo lợi thế cạnh tranh cho vải thiều Lục Ngạn đến với thị trường Nhật Bản. Thời gian tới, để vải thiều Lục Ngạn tiếp tục giữ vững được thị trường khó tính này, đồng thời mở rộng hơn nữa chỗ đứng của mình, vẫn cần nhiều nỗ lực từ người dân, chính quyền địa phương, các bộ ngành, doanh nghiệp…

Ông Nguyễn Thanh Bình cho biết, các hoạt động quản lý chỉ dẫn địa lý vải thiều Lục Ngạn sau bảo hộ sẽ tiếp tục là thách thức lớn cho các cấp, các ngành, đặc biệt của tỉnh Bắc Giang. Đó là hằng năm phải đánh giá nội bộ chất lượng sản phẩm theo tiêu chí chỉ dẫn địa lý được bảo hộ và cập nhật thường xuyên lên hệ thống để các đối tác thu mua sản phẩm nắm được.

Bên cạnh đó, để có các chỉ tiêu tốt, phải có sản phẩm tốt và điểm mấu chốt vẫn là người dân cần tuân thủ quy trình kỹ thuật sản xuất để tạo ra sản phẩm vừa có mã đẹp mà chất lượng vẫn bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm. Như vậy, trách nhiệm của người sản xuất phải được nâng cao, từ đó quyết định đến chất lượng sản phẩm, yếu tố cốt lõi để phát huy giá trị sau bảo hộ chỉ dẫn địa lý.

Trước mắt, Sở KH&CN Bắc Giang sẽ kết hợp xúc tiến tiêu thụ vải thiều, trong đó chú trọng kết nối các cơ quan Trung ương, doanh nghiệp, hợp tác xã thu mua xuất khẩu vải thiều với các nhà vườn. Sở đang hoàn tất hồ sơ, thông qua Bộ KH&CN đề nghị Thủ tướng Chính phủ công nhận vải thiều là sản phẩm quốc gia trong tháng 5/2021.

Theo ông Lê Bá Thanh, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT Bắc Giang, để triển khai tốt công tác tiêu thụ vải thiều trong năm nay, chính quyền địa phương chỉ đạo người dân tuân thủ quy trình chăm sóc vải để đạt chất lượng cao nhất. Huyện làm tốt công tác dự tính, dự báo sâu bệnh thật tốt, kịp thời có biện pháp xử lý. Các cơ quan, ngành chức năng kiểm tra, xử lý nghiêm các đơn vị, cửa hàng cung ứng thuốc bảo vệ thực vật kém chất lượng. Xử lý nghiêm các hộ không tuân thủ quy trình sản xuất vải thiều như đã ký kết với các đối tác thu mua.

Trong thời gian tới, để góp phần cho vụ vải thiều năm 2021 đạt nhiều thắng lợi, đòi hỏi các cơ quan chuyên môn cần phối hợp chặt chẽ chuẩn bị tốt nhất các điều kiện nhằm hỗ trợ nhân dân sản xuất, tiêu thụ vải thiều. Tăng cường chỉ đạo người dân quản lý tốt mã số vùng trồng, thường xuyên hướng dẫn và giám sát chặt quy trình sản xuất vải thiều xuất khẩu. Đẩy mạnh công tác xúc tiến, quảng bá, tiêu thụ vải thiều vừa tiêu thụ vải thiều vừa đảm bảo công tác phòng, chống dịch Covid-19; quan tâm xuất khẩu vải thiều ra các thị trường nước ngoài; trong đó có thị trường Nhật Bản.

Làm tốt công tác quản lý thị trường, đảm bảo an ninh trật tự, an toàn giao thông, giảm tối đa ùn tắc giao thông trong vụ thu hoạch vải thiều. Đặc biệt, các doanh nghiệp cần tiếp tục đồng hành với chính quyền huyện, tích cực tham gia hỗ trợ nhân dân sản xuất, tiêu thụ vải thiều.

Được biết, trong năm 2021 sở Công Thương Bắc Giang dự kiến sẽ tổ chức 5 sự kiện xúc tiến tiêu thụ vải thiều, trong đó có: Chương trình du lịch trải nghiệm vùng vải thiều; tổ chức các sự kiện tiêu thụ vải thiều và các sản phẩm đặc trưng tại một số thành phố lớn trong nước; tổ chức Tuần lễ quảng bá, giới thiệu vải thiều và các sản phẩm đặc trưng của Bắc Giang tại phố đi bộ Hà Nội (dự kiến từ ngày 10/6 đến 17/6/2021).

Theo ông Nguyễn Văn Bảy, Phó cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH-CN), chỉ dẫn địa lý đồng nghĩa với giấy thông hành và có ý nghĩa quan trọng cho sản phẩm vải thiều Lục Ngạn vào thị trường Nhật Bản. Bởi trước đây, để sản phẩm này vào thị trường Nhật Bản phải trải qua rất nhiều khâu, quy trình kiểm soát về chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm…

Ông Bảy cũng cho biết, ở các quốc gia khác, khi đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý chỉ cần chuyển toàn bộ hồ sơ trên giấy và quốc gia đó sẽ xem xét, đánh giá, nếu thấy đạt sẽ cấp chỉ dẫn địa lý, nhưng riêng thị trường Nhật Bản thì khác. Với vải thiều Lục Ngạn, sau khi nhận hồ sơ từ phía Việt Nam, Nhật Bản đã cử chuyên gia sang tận vùng trồng kiểm tra, đánh giá toàn bộ quy trình trồng, từ đất, cây, quả, quá trình chăm sóc, thu hái, bảo quản…

Trước đó, năm 2008, vải thiều Lục Ngạn đã được bảo hộ chỉ dẫn địa lý tại Việt Nam và cũng được bảo hộ chỉ dẫn địa lý ở châu Âu sau khi Hiệp định Thương mại tự do EU - Việt Nam (EVFTA) có hiệu lực vào năm 2020.

Được biết, cùng với vải thiều Lục Ngạn, có 2 sản phẩm nông sản khác của Việt Nam là cà phê Buôn Mê Thuột và thanh long Bình Thuận cũng đang được Bộ KH&CN hỗ trợ các địa phương đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý tại Nhật Bản.

Phong Lâm