Trên thế giới, ung thư gan là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ ba trong các loại ung thư. Ung thư gan có thể xuất phát từ tế bào nhu mô gan (ung thư gan nguyên phát) hoặc có thể do di căn ung thư từ nơi khác đến (ung thư gan thứ phát). Điều trị ung thư gan có thể sử dụng các phương pháp: phẫu thuật cắt bỏ phần gan mang khối u, ghép gan; phá hủy u tại chỗ bằng sóng cao tần, bằng vi sóng; cắt nguồn máu nuôi khối u phối hợp diệt tế bào ung thư bằng hóa chất (tắc mạch phóng xạ). Tắc mạch phóng xạ bằng hạt vi cầu 90Y được áp dụng lần đầu tiên ở Mĩ năm 2000 và hiện nay ứng dụng lâm sàng bằng hạt vi cầu 90Y đang ngày càng mở rộng.

Phương pháp tắc mạch bằng hạt vi cầu phóng xạ để điều trị ung thư gan là một kĩ thuật khó và mới chỉ có vài nước trên thế giới thực hiện được. Theo đó, các hạt vi cầu phóng xạ sau khi được bơm trực tiếp vào động mạch gan sẽ gây tắc mạch, cắt nguồn dinh dưỡng nuôi khối u; đồng thời phát ra bức xạ Beta để tiêu diệt các tế bào ung thư, làm giảm thể tích hoặc làm tiêu tan hoàn toàn khối u gan mà ảnh hưởng rất ít đến các bộ phận xung quanh.

Đồng vị phóng xạ được sử dụng là Ytrium-90 (Y-90) gắn vào các hạt vi cầu để đưa qua đường động mạch đến đường mao mạch khối u gan phát ra năng lượng bêta có độ đâm xuyên trung bình 2,5 mm và tối đa là 11 mm nên tiêu hủy tế bào ung thư chọn lọc và ít gây tổn hại cho tế bào gan lành xung quanh.

Ưu điểm nối bật của kĩ thuật này là tạo ra liều chiếu xạ cao tại khối u trong khi các tổ chức lành xung quanh chịu liều chiếu xạ thấp, vì thế, ít gây ra các tác dụng phụ, giảm biến chứng điều trị. Người bệnh sau khi điều trị có thể ra viện ngay ngày hôm sau. Bằng phương pháp điều trị này không chi mang lại lợi ích cho các bệnh nhân ung thư gan nguyên phát không còn khả năng phẫu thuật mà còn cho cả các bệnh nhân ung thư khác như ung thư đại trực tràng, ung thư vú, ung thư buồng trứng… di căn vào gan.

TheraSphere là hạt thủy tinh vi cầu phóng xạ đã được FDA chấp thuận vào năm 2002 có tương thích sinh học được sản xuất bằng cách trộn oxit 89Y2O3 với oxit Al2O3 và SiO2 siêu tinh khiết, sau đó được nung nóng chảy trong lò ở nhiệt độ 1500oC. Sau khi làm nguội, 89Y thủy tinh được nghiền và được làm tròn bề mặt bằng cách phun qua một hệ thống gia nhiệt cao tầng dùng nhiệt khí gaz và Oxy. Các hạt thủy tinh vi cầu được lọc qua sàng để chọn những hạt có đường kính từ 20 đến 30 µm. Sau đó, hạt thủy tinh vi cầu này được đem chiếu xạ trong lò phản ứng hạt nhân để 89Y tạo 90Y.

Hiện nay, có nhiều tác giả đã nghiên cứu tổng hợp hạt vi cầu Y-90 dạng gel trên các lò phản ứng hạt nhân khác nhau. Các kết quả này cho thấy hạt vi cầu Y-90 dạng gel có khả năng ứng dụng điều trị ung thu gan hiệu quả trong y học.

Tại Việt Nam, hiện nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về dược chất phóng xạ nhưng chưa thấy tài liệu nào công bố công trình nghiên cứu liên quan đến việc điều chế dược chất phóng xạ Y-90 dạng hạt thủy tinh và gel. Nguồn dược chất vi cầu phóng xạ Y-90 dạng hạt thủy tinh và gel chủ yếu nhập khẩu từ Úc với giá thành lên đến 300 triệu cho một liều điều trị. Để theo kịp sự phát triển của nền Y học hiện đại trên thế giới, một số nhà khoa học trong nước trên lĩnh vực này cũng đang từng bước tìm tòi và nghiên cứu. Hơn nữa, hiện nay ở Việt Nam đã có nhiều tiến bộ trong điều trị ung thư, trong đó có ung thư gan, phổi… đã mang tới cơ hội điều trị tốt hơn, giúp người bệnh tiếp cận với những tiến bộ điều trị ung thư trên thế giới. Bên cạnh đó, việc nghiên cứu và điều chế các dược chất phóng xạ Y-90 dạng hạt thủy tinh và gel trong nước nhằm đáp ứng được nhu cầu sử dụng và giảm chi phí cho bệnh nhân là mục tiêu của Ngành hạt nhân.

Trong nghiên cứu này, nhóm tác giả đã tổng hợp hạt vi cầu Y-90 dạng hạt thủy tinh và hạt gel trên Lò phản ứng Hạt nhân Đà Lạt ứng dụng trong điều trị ung thư gan tại Việt Nam. Kích thước và hình thái học của hạt vi cầu Y-90 được kiểm tra bằng phương pháp kính hiển vi điện tử quét phân giải cao (FE-SEM), độ tinh khiết hóa học được kiểm tra bằng phổ tán sắc năng lượng tia X (EDX), độ tinh khiết hạt nhân phóng xạ kiểm tra bằng phổ kế gamma Canberra-GC-3019-7500SL, độ tinh khiết hóa phóng xạ kiểm tra bằng sắc kí lớp mỏng, độc tố kim loại nặng kiểm tra bằng phương pháp ICP-MS, độ vô khuẩn, nội độc tố vi khuẩn, và độ ổn định của sản phẩm theo thời gian kiểm tra theo Dược điển Anh 2016. Kết quả cho thấy hạt vi cầu phóng xạ Y-90 dạng hạt thủy tinh và hạt gel có kích thước hạt từ 20-30 µm, có hoạt độ riêng cao đáp ứng các chỉ tiêu chất lượng của thuốc phóng xạ theo Dược điển Anh 2016. Đây là sản phẩm thuốc phóng xạ đầy hứa hẹn trong điều trị ung thư gan nguyên phát và thứ phát bằng phương pháp tắc mạch phóng xạ tại Việt Nam.

lttsuong