SỞ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ THÀNH PHỐ CẦN THƠ

Khoa học, công nghệ và Đổi mới sáng tạo - Khơi dậy khát vọng kiến tạo tương lai

Hệ phân phối mới cho thuốc kháng viêm không steroid (NSAID)

[22/08/2022 08:40]

Quá trình viêm được xác định ngày càng rõ ràng là nguyên nhân cốt lõi của nhiều tình trạng bệnh khác nhau (ví dụ: bệnh tim, ung thư, tiểu đường). Mặc dù thuốc kháng viêm không steroid nhìn chung là an toàn nhưng cũng có một số tác dụng phụ nghiêm trọng liên quan đến đường sử dụng, đặc biệt khi đưa vào hệ tuần hoàn hoặc sử dụng đường uống.

Do đó, chiến lược kháng viêm hướng mục tiêu hoặc sử dụng hệ phân phối thuốc nhận được sự quan tâm nghiên cứu hàng đầu. Các hệ phân phối thuốc mới như hệ hướng mục tiêu hoặc đóng gói, tiêm tại chỗ, phóng thích tại chỗ, lớp phủ hoặc kết hợp cấy ghép và hệ phân phối thuốc qua da là những công cụ đầy hứa hẹn vì khắc phục những nhược điểm liên quan đến hệ phân phối thuốc thông thường như độ hòa tan và tính thấm thấp, sinh khả dụng kém, bị phân hủy bởi các enzym tiêu hóa, chuyển hóa lần đầu, tương tác với thức ăn và độc tính. Đánh giá này nhận xét và tổng kết các phương pháp hiện có giúp phân phối thuốc kháng viêm không steroid tại chỗ hoặc hướng mục tiêu với mục đích hỗ trợ nghiên cứu trong tương lai tập trung vào các phương pháp thành công được chứng minh là có hiệu quả cao và lấp đầy khoảng trống kiến thức trong lĩnh vực này.

Có nhiều phương pháp khác nhau để điều trị viêm nhưng cho đến nay phổ biến nhất là sử dụng thuốc kháng viêm không steroid (non-steroidal anti-inflammatory drug, NSAID). Mỗi ngày trên toàn thế giới có khoảng 30 triệu người dùng thuốc NSAID. Thuốc NSAID được sử dụng trong điều trị viêm cấp tính, mãn tính và có hiệu quả cao trong phần lớn các trường hợp. Hơn 40 loại NSAID khác nhau đã được khám phá và chia thành nhiều loại khác nhau dựa trên cấu trúc và yếu tố nguy cơ. Phần lớn NSAID hấp thu hoàn toàn, ít chuyển hóa lần đầu qua gan, liên kết chặt chẽ với protein huyết thanh và có thể tích phân bố nhỏ. Thuốc NSAID khác nhau về thời gian bán hủy, con đường hấp thu và khả năng dung nạp. Thuốc NSAID trong cùng một nhóm sẽ có các đặc tính tương đồng nhau. Diclofenac và ibuprofen là những NSAID được sử dụng rộng rãi nhất trên thế giới. Theo sau là naproxen, indomethacin, piroxicam và ketoprofen. Thuốc ibuprofen, naproxen và aspirin là thuốc không cần kê đơn và được sử dụng trong điều trị nhiều trường hợp đau từ đau đầu đến đau sau phẫu thuật. Tuy nhiên, phần lớn NSAID được sử dụng trên toàn cầu đều được kê đơn trong chăm sóc sức khỏe ban đầu (Badri et al., 2016).

Khi mô gặp tổn thương (nhiễm trùng hoặc chấn thương), cơ thể sẽ phản ứng bằng cách khởi động quá trình viêm. Trong hầu hết các trường hợp, tình trạng viêm là một điều tốt vì giúp giải quyết được tổn thương bao gồm việc loại bỏ kích thích gây tổn thương và thay thế mô tổn thương bằng mô bình thường. Bạch cầu trung tính được huy động ngay lập tức, tiếp theo là đại thực bào và bạch cầu đơn nhân trong những ngày tiếp theo và cuối cùng là tế bào lympho và tế bào huyết tương để tái tạo mô. Tuy nhiên, có một số trường hợp viêm cấp tính chuyển thành viêm mãn tính hoặc viêm cấp tính không mong muốn (thường do đau dữ dội và mất chức năng). Trong những trường hợp này, NSAID có thể được sử dụng để giảm hoặc ngăn chặn quá trình viêm, để tăng chất lượng cuộc sống hoặc chữa lành vết thương (Badri et al., 2016).

Dù là loại thuốc nào thì tất cả NSAID đều có cùng một cơ chế hoạt động là giảm lượng prostaglandin. Prostaglandin thúc đẩy quá trình viêm thông qua điều chỉnh sự giãn mạch, kết tập tiểu cầu và được tìm thấy trong hầu hết mô của con người. Có nhiều loại prostaglandin và việc sản xuất prostaglandin được xúc tác bởi hai dạng enzym cyclooxygenase (COX): COX-1 và COX-2 (Badri et al., 2016).

NSAID hoạt động như chất ức chế thuận nghịch đối với enzym COX, liên kết với phân tử arginin phân cực, được tìm thấy ở cả hai dạng COX và ức chế chức năng enzym thông qua sự cản trở không gian. Sự ức chế này làm giảm mức độ sản xuất prostaglandin, do đó làm giảm đau và sốt. Prostaglandin được sản xuất bởi enzym COX-1, có chức năng hỗ trợ đông máu và bảo vệ niêm mạc dạ dày tránh môi trường acid cao. Việc ức chế enzym COX-1 và làm mất các chức năng điều tiết này, gây ra các tác dụng phụ không mong muốn liên quan đến việc sử dụng NSAID như loét dạ dày và chảy máu dạ dày (Hawkey, 2001).

Các NSAID hướng mục tiêu chọn lọc COX-2 đã được phát triển. Vị trí hoạt động của COX-2 lớn hơn so với COX-1, cho phép đạt được tính chọn lọc thông qua việc sử dụng các loại thuốc cồng kềnh để tiếp cận arginin phân cực trong COX-1. Tuy nhiên, chỉ có celecoxib là loại thuốc ức chế enzym COX-2 chọn lọc duy nhất được bán hoặc sử dụng trên thị trường dược phẩm tại Hoa Kỳ. Các loại thuốc chọn lọc COX-2 được phát triển trước đây chẳng hạn như rofecoxib và valdecoxib đã bị rút khỏi thị trường do tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ tiến triển khi sử dụng lâu dài (toàn thân). Do đó, đại đa số bệnh nhân được dùng NSAID không chọn lọc và dùng bằng đường uống. Khi dùng toàn thân, NSAID không chọn lọc thường gây ra nhiều tác dụng phụ như buồn nôn, nôn, đau bụng, ợ chua, chóng mặt và nhức đầu. Các tác dụng phụ nghiêm trọng hơn liên quan đến NSAID là đau tim, đột quỵ, loét dạ dày và chảy máu dạ dày. Những tác dụng phụ này xảy ra do lượng prostaglandin bị giảm trong toàn bộ cơ thể, ở cả những mô đang biểu hiện viêm và những mô không bị viêm. Các tác dụng phụ ít phổ biến nhưng đe dọa tính mạng nhiều hơn, chúng là mối quan tâm đáng kể đối với những bệnh nhân đã mắc bệnh tim hoặc sức khỏe kém (Badri et al., 2016).

nqhuy

Tạp chí Khoa học Trường Đại học Cần Thơ Tập 57, Số 6A (2021): 74-89
Bản quyền @ 2017 thuộc về Sở Khoa học và Công nghệ thành phố Cần Thơ
Địa chỉ: Số 02, Lý Thường kiệt, phường Tân An, quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ
Điện thoại: 0292.3820674, Fax: 0292.3821471; Email: sokhcn@cantho.gov.vn
Trưởng Ban biên tập: Ông Trần Đông Phương An - Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ thành phố Cần Thơ