Thanh long Hylocereus costaricensis là loại trái cây nhiệt đới có giá trị kinh tế cao, được trồng phổ biến ở các vùng nhiệt đới trên toàn thế giới. Đặc biệt với điều kiện khí hậu nhiệt đới quanh năm, Việt Nam là một trong các nước có diện tích sản lượng thanh long lớn nhất Châu Á và xuất khẩu thanh long lớn nhất thế giới. Riêng ở Đồng Bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) trong đó 2 tỉnh sản xuất thanh long lớn nhất là Tiền Giang và Long An, thanh long xếp thứ 8 trong 11 loại trái cây chủ lực được bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quy hoạch và phát triển bền vững. Tỉnh Long An nói riêng và ĐBSCL nói chung, việc đầu tư mở rộng diện tích gia tăng nhanh chóng, sản lượng trái thanh long đáp ứng thị trường trong nước và xuất khẩu. Sản lượng thanh long lớn nhưng điều kiện thu hái, bảo quản chưa tốt, khả năng hiểu biết về bảo quản sau thu hoạch của người trồng thanh long còn chưa cao nên chất lượng trái suy giảm nhanh chóng, gây ảnh hưởng lớn tới giá trị dinh dưỡng và kinh tế. Sau thu hoạch, những tổn thương cơ giới do quá trình thu hái, vận chuyển, côn trùng… gây ra những biến đổi sinh lý, tạo điều kiện thuận lợi cho vi sinh vật xâm nhập gây thối hỏng. Nguyên nhân chủ yếu của bệnh hại sau thu hoạch là do vi sinh vật gây ra, đặc biệt là đối tượng nấm mốc. Các bệnh do nấm mốc gây ra thường rất nguy hiểm. Các bào tử nấm mốc phát triển và lây lan nhanh khi độ ẩm không khí cao. Chúng xâm nhập, sinh trưởng trên bề mặt tiếp xúc rồi xâm lấn vào trong mô gây hoại tử, từ đó làm cho trái thanh long bị thối. Nghiêm trọng hơn nữa là sự lây nhiễm chéo nấm mốc trong quá trình bảo quản gây hại nghiêm trọng đến chất lượng và sản lượng trong quá trình bảo quản. Một số loại nấm mốc gây hại trên thanh long Hylocereus spp. sau thu hoạch như Aspergillus niger, Aspergillus flavus, Bipolaris, Colletotrichum gloeosporiodes, Colletotrichum capsica, Dothiorella dominicana, Fusarium, Rhizopus stolonifer và Penicillium. Ở Việt Nam, các nghiên cứu trong nước liên quan đến bệnh trên thanh long thường tập trung xác định tác nhân gây bệnh trước thu hoạch. Thực tế cho thấy ngày càng xuất hiện nhiều tác nhân nấm gây hại mới, có chiều hướng diễn biến phức tạp, gây khó khăn trong việc phòng chống dịch bệnh. Do đó, nhóm tác giả thực hiện nghiên cứu này với mục đích phân lập và xác định một số chủng nấm mốc gây hại cho trái thanh long H. costaricensis sau thu hoạch từ một số mẫu trái thanh long H. costaricensis hư hỏng ở Tân An, Long An.

Vật liệu nghiên cứu: Chín mẫu trái thanh long H. costaricensis bị hư hỏng trong quá trình bảo quản ở nhiệt độ phòng được thu thập tại vườn thanh long tại thành phố Tân An, Long An.

Từ chín trái thanh long H. costaricensis hỏng sau thu hoạch được lấy một cách ngẫu nhiên từ vườn trồng thanh long ở Tân An, Long An, năm chủng nấm mốc N1, N2, N3, N4, N5 đã được phân lập. Đặc điểm hình thái đại thể và vi thể của năm chủng nấm mốc này được liệt kê ở Bảng 1-5 và Hình 1-5. Theo khóa phân loại của De Hoog Guarro và cs. (2000), vi nấm Fusarium có khuẩn lạc màu hồng, vàng, đỏ hoặc tím nhạt; cuống bào tử được hình thành từ sợi nấm, phân nhánh nhiều, thường mọc thành cụm với hình trụ hoặc có hình búp măng; bào tử thường có đại bào tử (hình lưỡi liềm hoặc hình thuyền với nhiều vách ngăn) và tiểu bào tử (hình elip, hình trứng và hình cầu). Theo khóa phân loại của Phillips và cs. (2008), vi nấm Neoscytalidium có khuẩn lạc màu đen xám, sợi nấm có đường kính to, phân đốt. Vi nấm Neoscytalidium có 2 loại bào tử dạng hạt đơn và dạng sợi (gồm các bào tử dạng đơn) trong các sợi nấm mọc lên từ bề mặt đĩa thạch, sợi nấm dạng bột, tan khi lấy mẫu, không phân bào, có dạng hình trụ, phần trung tâm bào tử đơn sẫm màu hơn phần còn lại. Theo khóa phân loại Rhizopus của Zheng và cs. (2007), nấm Rhizopus spp. khi phát triển trên môi trường Czapek-Dox hình thành những sợi nấm phân nhánh, phát triển nhanh, bám lan trên bề mặt đĩa. Sinh sản vô tính tạo ra các bào tử được hình thành trong cấu trúc hình cầu được gọi là túi bào tử. Bào tử phân sinh có hình cầu đến hình trứng, đơn bào, màu đỏ tía đến nâu và có vân, sẫm màu. Theo khóa phân loại của Raper và Fennell (1965), nấm Aspergillus trên môi trường Czapek-Dox có dạng bột rời, khuẩn lạc có màu vàng, phát triển thành màu xanh. Đầu bào tử có hình cầu, hình cột với các chuỗi bào tử rất dài. So sánh mô tả đặc điểm đại thể và vi thể của năm chủng nấm mốc phân lập được với các khoá phân loại trên cho thấy chủng N1 và N2, chủng N3, chủng N4 và chủng N5 lần lượt có thể thuộc chi Fusarium, Neoscytalidium, Rhizopus và Aspergillus. Các tác nhân gây hại ảnh hưởng đến trái thanh long Hylocereus spp. sau thu hoạch thường là Aspergillus sp., Colletotrichum gloseporioides, Neoscytalidium dimidiatum, Mucor mucedo, Fusarium sp., Gloeosporium sp., Glomerella sp., Penicillum sp., Phoma sp., Phomopsis sp., Phyllosticta sp., Rhizpus sp., … Do đó có thể thấy năm chủng nấm mốc phân lập được từ trái thanh long H. costaricensis cũng thuộc các chi thường gặp gây hại cho trái thanh long.

Nấm mốc Fuasrium fujikuroi tấn công và lây lan nhanh gây ra bệnh thối nhũn trên cây thanh long ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây từ đó ảnh hưởng lớn đến năng suất. Bệnh do F. fujikuroi gây hại quanh năm, ở cả giai đoạn trồng trên đồng ruộng và trong quá trình bảo quản trái sau thu hoạch. Neoscytalidium dimidiatum gây bệnh đốm nâu trên thanh long H. undatus. Bệnh gây hại trên tất cả giai đoạn sinh trưởng của cây kể cả vườn mới trồng, nấm tấn công trên cành, cuống hoa và trái. Các bào tử nấm phát tán mạnh ở đồng ruộng, có sẵn trong đất, không khí, thân, vỏ trái khi gặp điều kiện thuận lợi sẽ nảy mầm gây hư hỏng trái nhất là quá trình bảo quản trái sau thu hoạch. Trong nghiên cứu này, chủng Fusarium N1, Neoscytalidium N3 được phân lập từ vỏ trái thanh long H. costaricensis hỏng. Do đó, hai chủng nấm mốc N1 và N3 cần được định danh sâu hơn đến loài để xác định rõ hơn đối tượng gây hại cho trái thanh long H. costaricensis.

Kết quả sau 3 ngày lây bệnh nhân tạo chủng F. fujkuroi N1 và Neoscytalidium sp. N3 trên trái thanh long H. costaricensis (A: đối chứng; B, C, D: Mẫu lây nhiễm nhân tạo bằng chủng F. fujkuroi N1; E, F, J: Mẫu lây nhiễm bằng chủng Neoscytalidium sp. N3; K: chủng F. fujkuroi N1 được tái phân lập từ vết bệnh trên môi trường Czeapek-Dox; K1: hình ảnh vi thể chủng F. fujkuroi N1; L: chủng Neoscytalidium sp. N3 được tái phân lập từ trên vết bệnh trên môi trường Czeapek-Dox; L1: hình ảnh vi thể chủng Neoscytalidium sp. N3).

Từ vỏ của chín mẫu trái thanh long Hylocereus costaricensis bị hư hỏng trong quá trình bảo quản sau thu hoạch thu thập từ vườn thanh long ở thành phố Tân An, Long An, năm chủng nấm mốc gây hại N1, N2, N3, N4, N5 đã được phân lập trên môi trường thạch chọn lọc Czapek-Dox. Dựa vào các đặc điểm đại thể và vi thể, 5 chủng nấm mốc gây hại này đã được sơ bộ phân loại lần lượt là: hai chủng nấm mốc N1, N2 có thể thuộc chi Fusarium, một chủng nấm mốc N3 có thể thuộc chi Neoscytalidium, một chủng nấm mốc N4 có thể thuộc chi Rhizopus và một chủng nấm mốc N5 có thể thuộc chi Aspergillus. Dựa trên phân tích trình tự vùng ITS và LSU của gen rRNA kết hợp với đặc điểm hình thái, hai chủng nấm mốc gây hại N1 và N3 đã được định danh đến loài lần lượt là Fusarium fujikuroi và Neoscytalidium sp. với độ tương đồng 100%. Cả hai chủng nấm mốc này đều gây hại cho trái thanh long H. costaricensis trong quá trình bảo quản, có tốc độ lây lan nhanh và gây thối trái trong thời gian ngắn (3-4 ngày sau lây nhiễm nhân tạo).