Bạch đàn urô, hay còn được gọi là bạch đàn nâu có tên khoa học Eucalyptus urophylla S.T.Blake. Cây gỗ lớn, cao tới 40-50 m, đường kính 40-50 cm, thân thẳng, độ thon bé, cành nhánh nhỏ, tỉa cành tự nhiên tốt, ít mấu mắt, độ cao dưới cành lớn. Vỏ màu nâu, nứt dọc, hơi xù xì, phía trên nhẵn. Gỗ đỏ hồng, có vân và bền.
Bạch đàn urô sinh trưởng rất nhanh, tại nhiều nước rừng trồng 4-5 tuổi đạt 2,5-3,5 m/năm về chiều cao và 3-4 cm/năm về đường kính. Ở nước ta, lượng tăng trưởng của rừng trồng chưa thâm canh đạt 15-18 m3/ha/năm. Sau 8 năm đạt 120-150 m3/ha. Cây có khả năng tái sinh chồi mạnh nên áp dụng nhân giống hom và kinh doanh rừng chồi.
1. Điều kiện gây trồng:
Đất đai và thực bì trồng rừng thâm canh các dòng chọn lọc của bạch đàn urô được trồng trên các loại đất hạng I, II, III, bao gồm đất đồi trọc, trảng cây bụi.
2. Nguồn giống:
Phải sử dụng các xuất xứ và dòng đã được công nhận: Xuất xứ Lembata và Mt. Egon cho các vùng Bắc bộ, Bắc Trung bộ và Tây Nguyên; Xuất xứ Lewotobi cho vùng Đông Nam bộ; Dòng vô tính PN2 và PN14 để trồng rừng ở vùng trung tâm và các vùng có điều kiện sinh thái tương tự.
3. Tạo cây con
- Tạo bầu:
Vỏ bầu làm bằng túi polyêtylen kích thước 6x12 (cm), thủng đáy hoặc đục lỗ ở đáy và xung quanh bầu.
Ruột bầu tạo cây con từ hạt làm bằng hỗn hợp đất mặt vườn ươm hoặc đất mặt dưới thực bì tế guột, cây bụi với phân chuồng hoai và supe lân. Trộn với tỷ lệ theo khối lượng: 92% đất + 4 – 6 % phân chuồng + 1-2% supe lân.
Ruột bầu để tạo cây con bằng hom làm bằng đất tầng B.
- Tạo cây bằng hạt:
+ Xử lý hạt: Ngâm hạt trong thuốc tím 0,05% trong 12 giờ, thay dung dịch ngâm tiếp 12 giờ, vớt ra rửa sạch, để ráo và hong nơi thoáng gió trong 2 giờ.
Chuẩn bị khay gieo: Khay làm bằng gỗ hoặc tôn, dài 1m, rộng 0,5 m, cao 0,1 m, đáy đục 5-6 lỗ đường kính 4 cm. Cho đất cát hoặc đất mịn vào đầy khay. Phun dung dịch Benlat 1%, liều lượng 1 lít/m2 trước khi gieo 5-7 ngày.
+ Gieo hạt: Tưới nước đủ ẩm cho khay. Trộn hạt với tro hoặc cát mịn, gieo 1 kg hạt cho 60-100 m2 đều lên mặt khay. Cắm ràng hoặc đặt khay dưới giàn lưới che 50% ánh sáng. Hàng ngày tưới nước đủ ẩm, khi cây có 2-3 lá, cao 2-3 cm, tỉa những cây tốt cấy vào bầu.
+ Cấy cây: Tưới nước đủ ẩm cho bầu và cây gieo trước khi cấy 1-2 giờ. Dùng que cấy mỗi bầu 1 cây. Tưới nhẹ và cắm ràng hoặc làm lưới che 50% ánh sáng. Tiếp tục tưới nước hàng ngày vào sáng sớm hoặc chiều muộn.
+ Chăm sóc: Sau khi cấy 7-10 ngày cấy dặm những cây bị chết và khi cây ổn định khoảng 10-15 ngày sau khi cấy dỡ bỏ giàn che.
Định kỳ 3 - 4 tuần làm cỏ phá váng 1 lần. Phun Benlat 0,5%, liều lượng 0,5-1 lít/m2 phòng trừ nấm. Thường xuyên bắt diệt sâu ăn lá hoặc cắn cây.
Bón thúc 2 lần bằng phân NPK (5:10:3) hoặc supe lân Lâm Thao: Lúc cây 40 ngày tuổi, bón 0,15 g/bầu và lúc cây 60 ngày tuổi, bón 0,3g/bầu.
Ngừng tưới nước, chăm sóc và phải đảo bầu trước khi trồng 15-20 ngày.
- Tạo cây con bằng hom:
+ Nhà, luống và nền giâm hom: Tạo cây con với số lượng ít có thể xây các luống giâm rộng 1,2-1,4 m, dài 3-5 m, thành cao 0,1-0,15 m, mặt đáy dốc 3% ở hai bên thành luống. Trong luống xếp các bầu đất hoặc đổ cát thô sạch làm giá thể. Trên luống có giàn hoặc lưới che 50% ánh sáng ở tầm cao 2-2,5 m. Mỗi luống chụp lều giâm hom có khung vòm bằng sắt hoặc tre được phủ kín ni lông trắng.
+ Vườn giống lấy hom:
Cây trồng vườn giống là cây hom, cây mô thế hệ đầu của xuất xứ hoặc dòng đã được công nhận và trồng trước đợt thu chồi đầu tiên ít nhất 2 tháng.
Đào hố 40x40x40 cm, trồng cự ly 40x30 cm, bón lót 1 kg phân chuồng hoai và 50g phân NPK (5:10:3) hay 200g phân lân hữu cơ vi sinh cho 1 hố.
Tưới nước thường xuyên đủ ẩm, sau 1 tháng làm cỏ, vun gốc và lặp lại theo định kỳ 2 tháng 1 lần. Sau 1 lần cắt chồi lấy hom phải phát cỏ, vun xới gốc và phun Benlat 0,15-0,3%, lượng phun 1 lít/m2.
Sau 3 năm phải trồng thay thế bằng cây mô hoặc cây hom mới thế hệ đầu.
+ Kỹ thuật tạo chồi, cắt chồi và tạo hom:
Đốn tạo chồi cây giống lần đầu sau khi trồng 2 tháng. Dùng kéo sắc cắt ngang thân cây cách mặt đất 20-30 cm. Phun Benlat 0,15-0,3% cho ướt cây.
Cắt chồi lần đầu sau khi đốn cây tạo chồi 28-30 ngày, tiếp theo cắt chọn cách 10-15 ngày 1 lần. Không cắt chồi vào lúc nắng nóng. Dùng kéo sắc cắt ở vị trí sát thân cây, chỉ để lại 2 lá hoặc 2 chồi ngủ ở gốc chồi. Sau khi cắt nhúng gốc chồi vào ngâm trong nước sạch để nơi râm mát.
Dùng kéo sắc cắt tạo hom, không làm trầy xước hoặc dập gốc hom. Mỗi chồi cắt lấy 1 hom ngọn dài 7-10 cm, có 6-8 lá. Vết cắt ở vị trí 0,2 cm phía dưới của đốt dưới cùng. Sau đó cắt bỏ toàn bộ 2 lá dưới cùng và 1/2 phiến lá của 2 lá kế tiếp. Có thể lấy hom kế dưới hom ngọn có 2 đốt, dài 5-7 cm và phải xử lý thuốc kích thích ra rễ cao hơn. Hom cắt ngày nào giâm ngày ấy.
+ Kỹ thuật giâm hom:
Giâm hom trước khi trồng 2,5-3,5 tháng. Ngâm hom sau khi cắt vào dung dịch Benlat 0,02% trong 15-20 phút. Vớt ra xử lý thuốc IBA bột 0,02% hoặc ABT bột 0,03%, với hom 2 phải xử lý bằng IBA bột 0,1%.
Tưới Benlat 0,06% hoặc thuốc tím 0,1% ướt lớp mặt giá thể sâu hơn 3 cm cho giá thể trong các luống giâm trước khi cấy hom 12 giờ. Tưới nước thật ẩm toàn bộ giá thể, dùng que nhọn chọc lỗ sâu 2-3 cm, cắm hom đã xử lý vào lỗ sâu 2-3 cm, dùng tay bóp nhẹ đất quanh gốc hom. Khi cấy không được làm mất thuốc kích thích ra rễ và trầy xước gốc hom.
+ Chăm sóc hom giâm:
Ngay sau khi cấy hom xong chụp phủ kín nilông lên khung vòm luống giâm hom và tưới phun sương cho hom trừ ban đêm. Cách 30 - 40 phút tưới 1 lần 7 - 10 giây, giữ độ ẩm không khí trong vòm trên 80%, nhiệt độ không quá 300C. Tưới thường xuyên trong 3-5 tuần đến khi bộ rễ hom phát triển hoàn chỉnh, giảm tưới nước 1 tuần rồi chuyển hom ra nuôi dưỡng tại vườn ươm. Với hom giâm trong cát chuyển ra cấy vào bầu và tưới nước, che nắng như ở nhà giâm hom cho đến khi cây ổn định thì dỡ bỏ dàn hoặc lưới che. Với hom giâm trong bầu thì chuyển ra và xếp luống như bầu đã cấy hom.
Tưới phân định kỳ 1 tuần 1 lần với lượng 1 kg phân NPK (5:10:3) hoà trong 33 lít nước tưới cho 5.000 bầu và tưới nước rửa lá sau khi tưới phân. Thường xuyên tưới nước đủ ẩm cho cây, nhặt bỏ lá rụng, hom chết, nhổ bỏ cỏ dại. Ngừng tưới nước và phân 2 tuần trước khi xuất cây đi trồng. Định kỳ 1 tuần 1 lần phun Benlat 0,06%, liều lượng 0,2 lít/m2. Nếu bị nấm bệnh nặng thì mỗi tuần phun 2 lần Benlat 0,08%, liều lượng 0,2 lít/m2.
4. Tiêu chuẩn cây con
+ Cây con gieo từ hạt: Tuổi 2,5-3 tháng, chiều cao 20-25 cm, đường kính cổ rễ 0,2 cm, cây cân đối không cong queo sâu bệnh.
+ Cây con từ hom: Tuổi cây hom 2-2,5 tháng, cao 20-30 cm, đường kính cổ rễ 0,3 cm, cây khoẻ mạnh, không cụt ngọn, sâu bệnh, hình dáng cân đối.
Bạch đàn urô có tán lá dày, hạn chế xói mòn, rửa trôi đất tốt hơn các loài bạch đàn khác. Hình dáng đẹp có thể trồng làm cây bóng mát, hoa để nuôi ong.
5. Gây trồng
- Thời vụ trồng: Vụ xuân hè trồng tháng 3-5, vụ thu đông trồng tháng 8-10.
- Phương thức và mật độ trồng: Trồng thuần loài, 1.110 cây/ha (cự ly 3x3 m) hoặc 1.660 cây/ha (cự ly 3x2 m).
- Xử lý thực bì:
Cỏ may, cỏ lông lợn, cây bụi thưa sinh trưởng kém: Phát trắng theo băng rộng 2m. Nếu dốc dưới 150 dùng cày ngầm kết hợp dọn thực bì và làm đất.
Tế guột hoặc cây bụi dày hay tế guột rải rác xen cây bụi: Phát dọn sạch băng trồng rộng 2m, nếu dùng cày ngầm thì không cần phải dọn.
Nứa tép xen ít cây bụi, cỏ, cây bụi xen cỏ, lau chít chè vè: Phát trắng, cuốc lật các gốc lau chít, chè vè, xếp thành đống hoặc thành băng ngang dốc.
- Làm đất: Nơi dốc dưới 200 tiến hành cày ngầm 1 lưỡi sâu 60-70 cm, rồi cuốc hố 30x30x30 cm. Nơi dốc trên 200 có thể cuốc thủ công theo hố kích thước 40x40x40 cm.
- Bón lót: Kết hợp khi lấp hố bón 300 g phân vi sinh và 200 g NPK (25:58:17) cho 1 hố.
6. Chăm sóc rừng
Trồng dặm cây chết ngay sau khi trồng 10-15 ngày, có thể phải tiến hành 2-3 đợt để đảm bảo tỷ lệ sống trong năm đầu đạt trên 95%.
Chăm sóc 3 năm liền:
- Năm đầu chăm sóc 2 lần: Lần đầu sau khi trồng 1-2 tháng, phát thực bì toàn diện, dẫy cỏ và vun xới quanh gốc với đường kính rộng 80 cm. Lần 2 vào tháng 10-11, phát thực bì, cắt dây leo, vun xới quanh gốc cây với đường kính 80 cm. Cây trồng vụ thu - đông chỉ chăm sóc 1 lần vào tháng 10-11.
- Năm thứ 2 chăm sóc 3 lần: Lần 1 vào tháng 3-4 như chăm sóc lần 1 năm đầu. Bón thúc lần đầu 200 g NPK (5:10:3) cho 1 gốc. Lần 2 vào tháng 7-8, phát thực bì toàn diện, vun xới quanh gốc đường kính 1 m, tỉa bỏ các cành trong tầm cao 1 m. Lần 3 vào tháng 10-11, phát thực bì cạnh tranh cây trồng.
- Năm thứ 3 chăm sóc 2 lần: Lần 1 vào tháng 3-4, phát thực bì trên toàn diện tích, tỉa cành đến tầm cao 1,5-2,0 m, dãy cỏ quanh gốc 1 m. Bón thúc lần hai 200 g NPK/cây. Lần 2 vào tháng 7-8, phát thực bì cạnh tranh cây trồng trên toàn diện tích, chặt cây sâu bệnh, phát dẫy sạch cỏ quanh gốc cây.
- Bảo vệ rừng: Tuỳ mức độ nhiễm bệnh phải nhổ, cắt, đốt các cây bị bệnh hoặc phải bắt, diệt, phun thuốc phòng trừ hay phòng trừ bằng các biện pháp tổng hợp. Phải làm các băng trắng cản lửa, rộng 10-12 m. Trước mùa khô phải ủi hoặc phát dọn thực bì, đưa ra khỏi băng. Cấm trâu bò phá hoại rừng.
6. Khai thác
+ Tuổi khai thác chính của rừng cung cấp nguyên liệu giấy sợi, ván nhân tạo là 7-8 năm. Năng suất rừng đạt 20 m3/ha/năm, sản lượng trung bình 80-140 m3/ha gỗ.
+ Mùa khai thác từ cuối mùa khô đến đầu mùa mưa để kết hợp tái sinh chồi.
+ Phương thức khai thác chính là chặt trắng trên toàn bộ diện tích.
+ Chặt sát gốc, gốc chặt không cao quá 7-10 cm, gốc chặt không bị bong vỏ. Mặt cắt phải phẳng và hơi nghiêng. Đưa toàn gỗ và cành lá ra khỏi rừng.
7. Chọn và tỉa chồi tái sinh
+ Sau khi chặt, chồi mọc được 8-10 tuần, cao 80-100 cm thì chọn, tỉa chồi.
+ Chọn và giữ lại 1 chồi mập, thẳng nhất mọc sát đất ở hướng đón gió. Tỉa nhiều lần để loại bỏ các chồi khác cho tới khi chồi giữ lại cao trên 2 m.
8. Chăm sóc, bảo vệ rừng chồi
+ Chăm sóc rừng chồi trong 2 năm liền: Năm đầu chăm sóc 2 lần, lần 1 vào tháng 3 và lần 2 vào trước mùa khô. Phát cây bụi, dây leo chèn ép cây chồi. Vun xới quanh gốc cây và vun đất vào gốc rộng 0,8 m và lấp kín gốc chồi. Năm thứ 2 chăm sóc 1 lần như năm thứ nhất vào đầu mùa mưa.
+ Bảo vệ rừng chồi áp dụng như rừng trồng ban đầu đến khi khép tán.