Cây hồ tiêu (Piper nigrum L.) là cây công nghiệp dài ngày, có giá trị kinh tế cao, được trong ở nhiều nơi trên thế giới như Thái Lan, Indonesia, Malaysia và Brazil (Sharangi & cs., 2010). Năm 2021, Việt Nam có 130.000 ha đất trong ho tiêu, tập trung nhiều ở các tỉnh Bình Dương, Bình Phước, Đồng Nai, Gia Lai, Đắk Lắk, Quảng Trị và Phú Quốc (Kiên Giang). Việt Nam là nước đứng dầu thế giới về sản lượng tiêu năm 2022 với khoảng 175.000 tấn. Tính đến tháng 9 năm 2022, Việt Nam là quốc gia xuất khẩu hồ tiêu hàng đầu thế giới với 177.221 tấn, đong thời cũng nhập khẩu 29.625 tấn nhằm đảm bảo cung cấp liên tục ho tiêu cho thế giới (Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam, 2022).

Muốn phát triển sản xuất cây hồ tiêu cần cung cấp nguồn giống đáp ứng cả về số lượng và chất lượng. Hồ tiêu có thể được nhân giống bằng hạt, tuy nhiên tỷ lệ nhân giống thấp, tạo thế hệ cây con không đồng nhất, tính bất dục cao; nhân giống bằng hom đã ra rễ là biện pháp phổ biến nhất trong sản xuất giống hồ tiêu thương mại (Ee & Shang, 2017; Akshay & cs., 2018). Tuy nhiên, hiệu quả của công tác nhân giống này ở các nơi không giống nhau, do tỷ lệ hom sống phụ thuộc vào các yếu tố như giá thể, loại hom, kích thước hom, thời tiết, kỹ thuật chăm sóc. Hom hồ tiêu được lấy từ cành thân hoặc cành lươn, tuy nhiên ở Việt Nam chưa có nhiều nghiên cứu về kích thước hom (số đốt/hom) tiêu chuẩn cho chất lượng hom tốt nhất và hiệu quả nhân giống cao nhất.

Giá thể là giá đỡ cho cây, cung cấp nước và dinh dưỡng cho cây, đồng thời cần thoáng khí để hệ rễ phát triển. Giá thể thường được phối trộn từ nhiều loại vật liệu, trong đó xơ dừa và đá perlite là hai loại vật liệu phổ) biến do khả năng giữ ẩm tốt, tạo độ xốp và thoáng khí, giúp điều hoà chế độ nước và khí của giá thể, kích thích vùng rễ phát triển (Ilahi & Ahmad, 2017; Pascual & cs., 2018). Ngoài ra, phân hữu cơ cũng thường được thêm vào giá thể nhằm cải thiện các tính chất vật lý, hoá học của giá thể, cung cấp dinh dưỡng cũng như các chất điều hòa sinh trưởng cho sinh trưởng của cây con (Pascual & cs., 2018). Sử dụng các loại vật liệu khác nhau và phối trộn ở tỷ lệ khác nhau sẽ ảnh hưởng đến khả năng giữ ẩm, độ thoáng khí của giá thể, tạo nên sự khác biệt của hệ rễ trong các loại giá thể (Nguyễn Thị Hiền & cs., 2020), qua đó ảnh hưởng đến tỷ lệ sống, sinh trưởng và chất lượng của cây giống.

Vì vậy, việc lựa chọn loại giá thể và kích thước hom giống phù hợp đóng vai trò quan trọng với sự hình thành và phát triển của bộ rễ, tăng khả năng sống của hom sau giâm, đồng thời kích thích sinh trưởng và tăng chất lượng hom hồ tiêu.

Thí nghiệm hai nhân tố được thiết kế trong vườn ươm theo khối ngẫu nhiên đầy đủ với 3 lần nhắc lại. Nhân tố thứ nhất là 5 loại giá thể (G1: 100% đất đỏ bazan (đất); G2: 60% đất + 40% xơ dừa; G3: 60% đất + 20% xơ dừa + 20% phân trùn quế; G4: 60% đất + 40% đá perlite; G5: 60% đất + 20% đá perlite + 20% phân trùn quế). Nhân tố thứ hai là 3 loại hom giống (H1: hom 2 đốt; H2: hom 3 đốt; H3: hom 4 đốt). Kết quả cho thấy, sử dụng xơ dừa và phân trùn quế để phối trộn giá thể và hom có số đốt cao hơn làm tăng tỷ lệ sống, tỷ lệ bật chồi, giúp rễ hom phát triển thuận lợi và kích thích sinh trưởng của hom, đồng thời làm tăng tích lũy chất khô ở rễ và thân cành cây giống hồ tiêu. Trồng hom 4 đốt trên giá thể từ 60% đất + 20% xơ dừa + 20% phân trùn quế cho tỷ lệ sống, tỷ lệ bật chồi, sinh trưởng và sinh khối cây giống hồ tiêu tốt nhất.

Giá thể và số đốt/hom giống ảnh hưởng rõ rệt đến các chỉ tiêu rễ (số rễ, chiều dài rễ, chỉ số ra rễ, khối lượng tươi và khô của rễ) cũng như các chỉ tiêu sinh trưởng thân cành (số lá/hom, kích thước lá, đường kính thân, chiều cao chồi, khối lượng khô thân cành) của cây giống hồ tiêu. Sử dụng hom có số đốt nhiều hơn và bổ sung phân trùn quế" vào giá thể phối trộn làm tăng tỷ lệ sống, tỷ lệ bật chồi, kích thích sự ra rễ và phát triển của bộ rễ cũng như sinh trưởng của cơ quan thân lá của hom giống. Trồng hom có 4 đốt trên giá thể từ 60% đất đỏ bazan + 20% xơ dừa + 20% phân trùn quế" cho khả năng sống, khả năng bật chồi, sinh trưởng và sinh khối của cây giống hồ tiêu tốt nhất.