Rối loạn tâm thần thường gặp (RLTTTG), gồm trầm cảm, lo âu và căng thẳng, ngày càng phổ biến ở những người nghiện ma tuý và có HIV ở Việt Nam. Một nghiên cứu với người tiêm chích ma tuý (TCMT) điều trị Methadone ở Nam Định năm 2019 báo cáo 18% có rối loạn lo âu từ mức độ trung bình đến nặng, 2,8% có rối loạn trầm cảm mức độ nhẹ, và 4% có căng thẳng mức độ nhẹ và trung bình (1). Một nghiên cứu khác ở người TCMT năm 2018 ở Hải Phòng cho thấy 25,5% có ít nhất một RLTTTG và 12,2% có trầm cảm (2). Tại Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh, tỷ lệ trầm cảm ở nam giới nhiễm HIV là 18,7% (3). Hai nghiên cứu ở Thái Nguyên năm 2018 và năm 2019 báo cáo tỷ lệ trầm cảm ở người nhiễm HIV có TCMT tương ứng là 42% và 44%.

Mắc RLTTTG ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả điều trị HIV và điều trị nghiện chất. Việc quản lý và điều trị HIV ở người có rối loạn nghiện chất cần phải tính đến việc chẩn đoán và điều trị cả ba vấn đề sức khoẻ là HIV, rối loạn nghiện chất và các rối loạn tâm thần. Các nghiên cứu đã cho thấy hiệu quả của các chương trình tư vấn can thiệp trong việc cải thiện sức khoẻ tâm thần (SKTT) cho những người có HIV và/hoặc nghiện chất. Tuy nhiên, có rất ít các chương trình can thiệp SKTT cho đối tượng này ở Việt Nam.

Để đáp ứng nhu cầu chăm sóc SKTT cho người có HIV đang điều trị nghiện chất dạng thuốc phiện bằng Methadone tại Việt Nam, trong năm 2022-2023, dự án thí điểm chương trình tư vấn can thiệp SKTT có tên là “Băng ghế tình bạn” (BGTB) được thực hiện tại một số cơ sở điều trị Methadone ở Hà Nội. Chương trình BGTB do Dixon Chibanda viết năm 2006, là chương trình tư vấn SKTT dựa trên liệu pháp giải quyết vấn đề do tư vấn viên cộng đồng thực hiện (14). BGTB được chứng minh có hiệu quả giúp cải thiện tình trạng RLTTTG ở người dân cộng đồng ở Zimbabwe, thanh thiếu niên có HIV ở Zimbabwe và người có HIV ở Malawi. BGTB đã được hiệu chỉnh cho phù hợp với người đang điều trị Methadone có HIV và bối cảnh văn hoá ở Việt Nam.

Tiến hành thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng so sánh trước sau, 75 người đang điều trị Methadone nhiễm HIV chia ngẫu nhiên theo tỷ lệ 1:1:1 vào một trong ba nhóm: nhóm nhận can thiệp từ nhân viên y tế, hoặc nhóm nhận can thiệp từ tư vấn viên cộng đồng, hoặc nhóm chăm sóc thường qui.

Kết quả cho thấy: Can thiệp có hiệu quả ngay sau 6 tuần can thiệp ở cả hai nhóm nhận can thiệp. Vấn đề trầm cảm, lo âu và căng thẳng của đối tượng nghiên cứu không thay đổi nhiều sau 3 và 6 tháng.

Tình trạng sức khỏe tâm thần của tất cả đối tượng nghiên cứu được cải thiện hơn sau khi tham gia chương trình Băng ghế tình bạn. Can thiệp BGTB có hiệu quả ngay sau 6 tuần can thiệp ở cả 2 nhóm được nhận can thiệp bởi TVV NVYT và TVV CĐ. Vấn đề trầm cảm, lo âu và căng thẳng của ĐTNC ở cả 3 nhóm nghiên cứu không thay đổi nhiều sau 3 và 6 tháng.