Ảnh: Shutterstock

Khi đang giảng bài cho lớp học gồm hơn 100 giáo viên về cách ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong dạy và học, tôi hơi bất ngờ khi chức năng “viết đoạn văn ngắn hơn, dài hơn hoặc chi tiết hơn” trong Google docx đã có thể sử dụng bằng tiếng Việt. Điều này mới hôm qua còn chưa thực hiện được, mà trong lúc mình đang say sưa trao đổi thì tính năng này đã lặng lẽ trình làng. Sự lặng lẽ này, cũng giống như cách mà hàng loạt nhân sự của các doanh nghiệp trên toàn thế giới đang bị mất việc trong làn sóng có tên “sa thải trong im lặng”.

Điều này làm tôi không thể ngừng suy nghĩ về cách mà trí tuệ nhân tạo (AI) đang thay đổi thế giới một cách chóng mặt. Cuộc sống giờ đây chẳng khác gì một phần mềm liên tục được cập nhật, buộc mỗi chúng ta phải “update” bản thân để không bị bỏ lại phía sau.

Nếu như các cuộc cách mạng công nghiệp trước đây chỉ lấy đi công việc của những người lao động giản đơn – như công nhân dây chuyền hay những nghề dễ dàng bị máy móc thay thế – thì giờ đây, AI đang tấn công cả những lĩnh vực tưởng chừng bất khả xâm phạm. Thiết kế đồ họa, lập trình, chẩn đoán hình ảnh y khoa, phân tích dữ liệu, thậm chí sáng tác văn chương, âm nhạc và hội họa – những công việc đòi hỏi trí tuệ, sự sáng tạo – cũng đang bị xáo trộn mạnh mẽ bởi sự phát triển không ngừng của công nghệ. Chợt nhớ bản thân mình cũng đã ngừng trả tiền cho huấn luyện viên cá nhân vì một ứng dụng AI có thể giúp mình giảm cân tăng cơ bắp hiệu quả hơn dựa vào tính năng “thị giác máy tính” chỉ từ cái điện thoại nhỏ xíu để đưa ra lời khuyên chuẩn không cần chỉnh.

Tôi vẫn có niềm tin rằng AI chỉ là công cụ hỗ trợ, con người vẫn giữ vị trí trung tâm trong mọi quyết định. Nhưng giờ đây, AI không chỉ hỗ trợ mà còn thay thế. Một nhà thiết kế đồ họa có thể mất việc vì các phần mềm AI tạo hình ảnh đẹp lung linh chỉ trong vài giây. Một lập trình viên dày dặn kinh nghiệm cũng phải cạnh tranh với những hệ thống tự động viết code nhanh hơn, chính xác hơn. Các chuyên gia y tế từng tự hào với khả năng đọc phim X-quang giờ đây đối mặt với AI có độ chính xác vượt xa con người. Ngay cả những nghệ sĩ, nhà văn – những người sống bằng cảm xúc và trí tưởng tượng – cũng không còn an toàn khi AI có thể sáng tác thơ ca, vẽ tranh hay soạn nhạc chẳng thua kém ai.

Có lẽ, chỉ những ngành nghề không thể đo lường hiệu quả bằng con số, như giáo dục cảm xúc, tư vấn tâm lý, hay những công việc đòi hỏi sự đồng cảm sâu sắc của con người, mới tạm thời đứng vững trước khi cơn sóng thần mới mang tên siêu trí tuệ nhân tạo sắp ập đến. Nhưng ai dám chắc điều đó sẽ kéo dài bao lâu? Khi AI tiến hóa với tốc độ này, ranh giới giữa “con người” và “máy móc” ngày càng mờ nhạt.

Cuộc sống giờ đây không còn là một đường thẳng yên bình. Nó là một vòng lặp bất tận của việc học hỏi và thích nghi. Tôi nhận ra rằng không có cách nào khác ngoài việc sống một “cuộc đời update”. Mỗi ngày, phải tìm cách nâng cấp bản thân: học thêm kỹ năng mới, hiểu sâu hơn về công nghệ, và thậm chí thay đổi cách tư duy để không bị tụt hậu. Có lúc tự hỏi, liệu mình có đang chạy đua với chính tương lai của mình không? Nhưng rồi hiểu rằng, trong kỷ nguyên chuyển đổi số này, đứng yên đồng nghĩa với thất bại.

Cùng với “update” - cập nhật, chúng ta còn phải “upgrade” – nâng cấp bản thân mình nữa. Không còn thời kỳ mà một tấm bằng đại học hay vài năm kinh nghiệm là đủ để yên tâm cả đời. Tôi bắt đầu dành thời gian mỗi ngày để học các kỹ năng mới, như lập trình cơ bản, sử dụng công cụ AI để hỗ trợ công việc, hoặc thậm chí tìm hiểu về dữ liệu lớn (big data) – những thứ từng nằm ngoài vùng an toàn. Các khóa học trực tuyến, video hướng dẫn miễn phí, hay sách điện tử giờ đây là nguồn tài nguyên vô tận để tự trang bị kiến thức.

Grok 3, con AI mới nhất của Elon Musk lại lanh chanh bảo: bạn tập trung phát triển các kỹ năng “mềm” mà AI khó có thể thay thế – ít nhất là trong ngắn hạn. Kỹ năng giao tiếp, tư duy sáng tạo, giải quyết vấn đề phức tạp, và đặc biệt là sự đồng cảm là những thứ cần rèn luyện. Hãy tham gia các buổi thảo luận, viết lách nhiều hơn, và thử thách bản thân trong những tình huống đòi hỏi sự linh hoạt. AI có thể tính toán nhanh, nhưng nó chưa thể hiểu sâu sắc cảm xúc con người hay tạo ra những ý tưởng đột phá từ trải nghiệm cá nhân.

Chạy đua với AI dễ khiến mình kiệt sức, nhóm chủ xướng “công nghệ vị nhân sinh” (lấy con người làm trung tâm của tiến bộ công nghệ) khuyên nhau đầu tư sức khỏe vật lý và tinh thần, chẳng hạn dành thời gian tập thể dục, thiền, và ngắt kết nối khỏi màn hình để tái tạo năng lượng. Một tâm trí minh mẫn và cơ thể khỏe mạnh là nền tảng để có thể tiếp tục “update” mà không bị gục ngã.