Không gian làm việc The Dock miễn phí cho các startup quốc tế.

Trao đổi và quan sát trong suốt chuyến đi ghi nhận ba điểm nổi bật dưới đây.

Thứ nhất, hệ sinh thái khởi nghiệp-đổi mới sáng tạo ở các thành phố có nhiều ý nghĩa hơn hệ sinh thái quốc gia. Một trong những điểm đồng thuận trong nhiều cuộc thảo luận tại STSForum là vai trò quan trọng của các hệ sinh thái thành phố. Theo đó, nỗ lực xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp-đổi mới sáng tạo nên ưu tiên quy mô thành phố, không phải quốc gia. Bên cạnh điều kiện kinh tế-xã hội và bối cảnh văn hóa, hai nguyên nhân chính yếu là địa lý và mật độ.

Đa phần hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp là tự nguyện và miễn phí. Những người cố vấn khởi nghiệp (mentor) và các nhà đầu tư thiên thần (angel investors) thường bận rộn nên không thể dành nhiều thời gian cho các chuyến đi xa. Mặc dù có các công cụ hỗ trợ giao tiếp công việc trực tuyến nhưng để xây dựng mối quan hệ ban đầu thì những cuộc gặp gỡ trực tiếp luôn hiệu quả nhất.

Bởi thế, trong phạm vi cùng một thành phố, các cố vấn, nhà đầu tư và nhà sáng lập có điều kiện thuận lợi để gặp gỡ nhiều hơn, tạo nên mật độ dày đặc các hoạt động và tương tác. Từ đó, những giải pháp, sản phẩm, và mô hình kinh doanh mới mẻ ra đời.

Bằng chứng hỗ trợ cho đồng thuận này là (a) Báo cáo đánh giá hệ sinh thái khởi nghiệp tại các thành phố khác nhau trên thế giới do Startup Genome thực hiện thường niên ngày càng được sử dụng rộng rãi như nguồn tham khảo đáng tin cậy; và (b) nhiều nhà đầu tư thiên thần tại Thụy Sĩ, được mời tới chia sẻ trong khuôn khổ chương trình Peer-2-Peer Exchange do Chương trình Khởi nghiệp Thụy Sĩ (Swiss EP) tổ chức, cùng đề cập tới một quy tắc ra quyết định đầu tư là khoảng cách giữa nhà đầu tư và trụ sở chính của startup “không quá 2 giờ bay.”

Mô hình Triple Helix được ca ngợi bởi mọi bên liên quan. Thảo luận tại STSForum gợi ý vai trò của từng đối tác trong mô hình như sau. Chính phủ giữ vai trò hỗ trợ rủi ro giai đoạn đầu của quá trình đổi mới sáng tạo. Chính phủ cần giải quyết công việc hành chính nhanh hơn với các bước đơn giản và ít thủ tục; (b) Trường đại học và cơ sở nghiên cứu là những người giải quyết các vấn đề, đưa ra giải pháp khả thi kỹ thuật.

Các đơn vị học thuật cần có tư duy hợp tác với doanh nghiệp và tập đoàn công nghiệp, đặc biệt là về quyền sở hữu trí tuệ. Doanh nghiệp có vai trò hoàn thiện cuối cùng của quá trình đổi mới sáng tạo: thương mại hóa. Các doanh nghiệp cần có tư duy chiến lược và tầm nhìn dài hạn, chứ không chỉ chạy theo lợi nhuận ngắn hạn.

Các vườn ươm hay trung tâm đổi mới sáng tạo tại các trường đại học, công viên khoa học có vị trí quan trọng trong mô hình triple helix.

Những cơ sở đang vận hành gần tương tự tại Việt Nam có thể kể tới Công ty TNHH MTV Đầu tư và Phát triển Công nghệ Bách khoa Hà Nội, Khu Công nghệ Phần mềm Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, và Vườn ươm Doanh nghiệp Công nghệ Cao thành phố Hồ Chí Minh.

Robot hướng dẫn ở Finolab.

Về mặt dịch vụ, ngoài việc đào tạo và cố vấn khởi nghiệp, các cơ sở ươm tạo tại Nhật Bản chú trọng kết nối kinh doanh, trinh sát công nghệ và đầu tư. Những buổi kết nối kinh doanh có thể được tổ chức như các diễn đàn sáng tạo mở, trong khi đó, việc đầu tư được sắp xếp thông qua các quỹ đầu tư mạo hiểm, nơi tập đoàn tư nhân và các quỹ đầu tư mạo hiểm đóng có vai trò chính yếu. Các trung tâm đổi mới và ươm tạo có thể hợp tác dưới dạng cổ đông góp vốn hữu hạn (limited partner) hoặc đối tác điều hành quỹ (general partner).

Các trung tâm đổi mới và ươm tạo trước tiên được thành lập theo hình thức đối tác công-tư (Public-Private Partnership, PPP). Trong đó, các khoản tài trợ từ khu vực công (chính quyền thành phố và các trường đại học) là nguồn thu nhập chính. Đối tác tư nhân, gồm các tập đoàn lớn, dần dần tăng cổ phần của họ bằng cách tài trợ cho các hoạt động và cung cấp chuyên môn cho trung tâm hằng năm.

Trong những năm đầu tiên, nguồn thu từ việc cho thuê cơ sở làm việc, phòng thí nghiệm và thiết bị chiếm 80%, thậm chí cao hơn, doanh thu thường xuyên của các trung tâm đổi mới và ươm tạo. Những cơ sở này có thể mất 8 đến 10 năm để đạt được điểm hòa vốn. Các thông số này phù hợp với kỳ vọng đạt cân bằng thu chi sau năm thứ tám mà Swiss Innovation Park chia sẻ trong khuôn khổ Peer2Peer Exchange 2018.

Các nhà cung cấp dịch vụ hỗ trợ khởi nghiệp Nhật Bản cũng mời các tập đoàn tham gia đóng phí hội viên nhằm đáp ứng nhu cầu tìm kiếm nhân tài và công nghệ tiềm năng.

Đặc trưng văn hoá có ảnh hưởng đáng kể tới hệ sinh thái. Những nét đặc trưng văn hóa của thành phố, vùng miền, có ảnh hưởng đáng kể tới định hình hệ sinh thái. Sorato Ijichi – người sáng lập Creww, một doanh nhân thành đạt quay về Tokyo sau khi bán công ty tại Thung lũng Silicon – cho rằng “Hệ sinh thái khởi nghiệp lý tưởng của Nhật Bản khác hoàn toàn so với Thung lũng Silicon” có ý nghĩa với bất kì thành phố nào khác trên thế giới.