Ảnh minh họa

Thách thức bị điều tra phòng vệ thương mại

Là những mắt xích đóng vai trò hết sức quan trọng trong thương mại toàn cầu, cuộc căng thẳng Mỹ - Trung tuy đang tạm lắng nhưng vẫn được xem là động cơ “tiếp sức” cho xu hướng trỗi dậy của chủ nghĩa bảo hộ. Theo đó, khi dòng lưu chuyển thương mại bị ứ nghẽn, hàng hóa có thể vòng sang các nước thứ 3 như Việt Nam để “cập bến” thị trường mục tiêu. Đồng thời, trong quá trình tìm kiếm thị trường mới, những dòng hàng hóa này cũng gây áp lực lên sức cạnh tranh của nhiều nền sản xuất.

Để bảo vệ thị trường và ngành sản xuất nội địa, các biện pháp phòng vệ thương mại sẽ được tận dụng tối đa. Do đó, hàng hóa từ những quốc gia có những lợi thế xuất khẩu như Việt Nam, một mặt tuy có thêm cơ hội tăng trưởng nhưng mặt khác cũng đang phải đối mặt với thách thức ngày càng lớn từ các vụ điều tra phòng vệ thương mại ở nước nhập khẩu.

Hiện có 4 hình thức phòng vệ thương mại phổ biến gồm: Thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp, biện pháp chống lẩn tránh thuế và biện pháp tự vệ, với 2 công cụ chủ yếu là thuế quan và hạn ngạch nhập khẩu. Tuy doanh nghiệp (DN) nhập khẩu là người phải trả loại thuế bổ sung này ở 3 biện pháp đầu tiên nhưng nếu nhà xuất khẩu không hiểu rõ và không tham gia đấu tranh tại các vụ điều tra phòng vệ thương mại thì mức thuế áp cho hàng Việt Nam sẽ rất cao, khiến bên mua dần mất động lực, chuyển sang lấy hàng từ các nước khác.

Theo thống kê từ trước tới nay tại Cục Phòng vệ Thương mại (Bộ Công Thương), sự trùng hợp về mặt hàng mà Việt Nam bị phía Mỹ điều tra sau khi đã áp thuế phòng vệ thương mại cho sản phẩm cùng chủng loại từ Trung Quốc là khá lớn, với 13/14 vụ việc liên quan tới chống bán phá giá và 6/6 vụ về chống trợ cấp. Điều này cho thấy mối liên hệ và sự tương đồng khá chặt chẽ về hàng xuất khẩu từ Việt Nam và Trung Quốc.

Thực tế này cùng với căng thẳng thương mại giữa hai nền kinh tế khổng lồ càng khiến cho rủi ro bị kiện tụng với hàng Việt tăng lên. Thật vậy, theo Luật sư Nguyễn Thị Phương Thảo từ Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), gần đây phía Mỹ có xu hướng tăng cường điều tra chống lẩn tránh thuế (với hàng hóa đi qua một nước trung gian để xuất khẩu tới Mỹ). Nếu như sau cuộc điều tra chống bán phá giá, DN xuất khẩu sẽ có mức thuế cụ thể, còn ở điều tra chống lẩn tránh thuế, kết quả chỉ là “có” hoặc “không”. Nếu kết luận là “có” thì cơ quan chức năng Mỹ sẽ áp thuế nhập khẩu cho hàng Việt theo kiểu “án lệ”. Ví dụ, thuế đánh lên mặt hàng ván ép gỗ Trung Quốc nhập khẩu vào Mỹ là 300%. Và nếu lô hàng ván ép nào từ Việt Nam phải nhận kết luận có lẩn tránh thuế thì sẽ bị áp luôn mức thuế này. “Ở đây, thiệt hại sẽ lớn hơn rất nhiều so với bị áp thuế chống bán phá giá hay thuế chống trợ cấp”.

Phối hợp và đoàn kết để tiến-thoái đúng lúc

Vậy kinh nghiệm nào cho nhà xuất khẩu để đối mặt với các thách thức trên?

Theo người đại diện VIAC, hàng Việt đi Mỹ hoặc EU là nhóm sẽ bị điều tra chống bán phá giá theo phương pháp phi thị trường, tức nhà điều tra không thừa nhận chi phí sản xuất thực tế của DN tại Việt Nam. Trong đó, nhóm 3 DN xuất khẩu lớn nhất của mặt hàng bị điều tra sẽ là bị đơn bắt buộc, phải báo cáo số liệu chi tiết và chính xác cho nhà điều tra Mỹ hoặc EU theo từng mã sản phẩm (cả về giá bán, chi phí, lượng tiêu thụ các yếu tố đầu vào…).

Doanh nghiệp cũng phải chuẩn bị nguồn lực tài chính để đầu tư cho các vấn đề kỹ thuật về pháp lý, bởi có những quyết định chọn nhầm thông tin để khai báo khi tham gia điều tra sẽ có thể khiến biên độ thuế chống bán phá giá tăng từ 5% lên 50%!

Doanh nghiệp cũng phải biết tiến thoái đúng lúc. Khi không có hệ thống lưu trữ chứng từ chuẩn xác và chuyên nghiệp thì cách tốt nhất là nên tuyên bố từ bỏ cuộc điều tra. Bởi nếu không vượt qua được giai đoạn thẩm tra thì tất cả DN Việt xuất khẩu cùng mặt hàng sẽ bị áp thuế ở mức rất cao. Trong khi đó, nếu từ bỏ thì chỉ mình DN đó phải “chịu trận” và có thể được xem xét giảm thuế trong các đợt rà soát hành chính sau này. Bù lại, các DN khác trong ngành sẽ có cơ hội “sống sót”. “Điều này một DN không thể làm nổi, đòi hỏi phải có sức mạnh đoàn kết, sự hỗ trợ từ các nhà xuất khẩu cùng ngành về chi phí, nhân lực”, người đại diện VIAC khuyến nghị.

Riêng về điều tra chống lẩn tránh thuế, Luật sư William Barringer từ Hãng Luật Morris, Manning & Martin cho biết, hiện cơ quan chức năng Mỹ không còn điều tra riêng và ra thuế suất “áp” cho từng nhà xuất khẩu như trước đây nữa. Thay vào đó sẽ khảo sát toàn ngành sản xuất của bên xuất khẩu và chỉ kết luận “có” hay “không” lẩn tránh thuế trên từng lô hàng. Điều này có nghĩa DN Việt bán hàng đi Mỹ có rất nhiều cơ hội “sửa sai” nếu lỡ “sai”. “DN cần liên tục cập nhật thông tin liên quan tới các biện pháp phòng vệ thương mại đã được áp dụng cho các sản phẩm tương tự từ các nước khác trên thế giới. Phải đặc biệt cẩn trọng khi sử dụng các nguyên liệu hoặc bán thành phẩm đầu vào từ nơi đang bị nước nhập khẩu áp thuế phòng vệ thương mại”, nhà tư vấn nói thêm.

Ông Chu Thắng Trung, Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại (Bộ Công Thương) cũng khẳng định “Việt Nam không tranh thủ khó khăn từ các đối tác thương mại để tiếp tay cho các hành vi vi phạm. Còn những DN làm ăn đàng hoàng sẽ được phối hợp bảo vệ”.

Được biết, hồi đầu năm nay, Cục phòng vệ Thương mại vừa khép lại vụ điều tra chống bán phá giá của phía Canada với mặt hàng thép không gỉ Việt Nam. “Sự kết hợp tốt giữa các bộ ngành và DN có liên quan để chứng minh tính minh bạch của hàng Việt Nam xuất khẩu đã được phía Canada thừa nhận. Vì vậy, thép không gỉ Việt Nam nhận mức thuế chống bán phá giá thấp hơn rất nhiều so với các nước khác”.

Nhìn chung, các chuyên gia tư vấn tin rằng phải thật nhất quán trong phối hợp cung cấp thông tin giữa Chính phủ và DN xuất khẩu cho các cơ quan điều tra nước nhập khẩu vì dữ liệu sai lệch sẽ khiến DN phải chịu mức thuế rất cao. DN cũng phải lưu trữ sổ sách thật chi tiết và khớp đúng. “Các DN có hai chế độ kế toán phải điều chỉnh ngay vì mục tiêu xuất khẩu và hội nhập”, VIAC khuyến cáo.