Ảnh minh họa

Những năm gần đây, nhiều nước tiêu dùng, nhập khẩu gạo đã có những sự thay đổi về chính sách đối với mặt hàng lúa gạo như: Thực hiện thuế hoá mặt hàng gạo, thay đổi phương thức nhập khẩu gạo cho phép nhiều nguồn cung tham gia vào các đợt thầu G2P để có nguồn cung gạo với giá cạnh tranh và chất lượng cao hơn. Các nước nhập khẩu cũng nỗ lực nâng cao năng lực sản xuất trong nước hướng đến tự chủ về lương thực…

Các động thái và tình hình trên đã làm gia tăng lượng cung gạo toàn cầu, tăng tồn kho tại các nước xuất khẩu và làm thay đổi sâu sắc quan hệ cung-cầu theo hướng thị trường thuộc về người mua.

Trước xu thế toàn cầu trên, Chính phủ, Bộ Công Thương và các bộ, ngành liên quan trong thời gian qua đã nỗ lực triển khai các biện pháp, giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của mặt hàng gạo Việt Nam, mở rộng thị trường xuất khẩu, góp phần tiêu thụ hết lúa gạo cho người nông dân.

Ngày 15/8/2018, Nghị định 107/2018/NĐ-CP (Nghị định 107) về kinh doanh xuất khẩu gạo được ban hành nhằm tạo động lực giải phóng mạnh mẽ năng lực kinh doanh thương mại, năng lực thị trường, thúc đẩy tiêu thụ, xuất khẩu thóc, gạo hàng hoá cho người nông dân.  

Theo đánh giá của Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), thực tiễn sau 9 tháng thực thi Nghị định, đã có thêm 41 thương nhân được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo, nâng đội ngũ thương nhân xuất khẩu gạo lên 177. Nhiều thương nhân được cấp mới tuy có quy mô không lớn nhưng chú trọng khai thác các thị trường mới, thị trường ngách của sản phẩm gạo.

Tuy nhiên, tại hội nghị sơ kết xuất khẩu gạo 6 tháng đầu năm 2019 mới diễn ra tại TPHCM, lãnh đạo bộ Công Thương cho rằng, Nghị định 107 quy định thông thoáng, tạo điều kiện cho thương nhân xuất khẩu các chủng loại gạo có giá trị cao, nhưng DN chưa được tận dụng quy định ưu đãi

Hiện chưa có DN tham gia xuất khẩu gạo đồ, gạo hữu cơ và gạo tăng cường vi chất dinh dưỡng theo hướng không cần cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo.

DN gạo cần thực hiện nghiêm theo quy định

Nghị định số 107 và Thông tư số 30/2018/TT-BCT yêu cầu thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo định kỳ vào ngày 20 hằng tháng báo cáo Bộ Công Thương tình hình ký kết và thực hiện hợp đồng xuất khẩu gạo trong kỳ báo cáo và định kỳ vào thứ 5 hằng tuần báo cáo Bộ Công Thương về lượng thóc, gạo thực tế tồn kho của thương nhân theo từng chủng loại. Tuy nhiên, theo danh sách thống kê, đến nay mới có 76/177 thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo có báo cáo gửi Bộ Công Thương, trong đó chỉ có hơn một nửa (39 thương nhân) có báo cáo định kỳ, thường xuyên.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh cho biết, vào đầu tháng 6 này, trong bối cảnh một số địa phương vùng ĐBSCL đã bắt đầu thu hoạch sớm vụ Hè-Thu năm 2019, Cục Xuất nhập khẩu có công văn đề nghị sở công thương các tỉnh, thành phố ĐBSCL rà soát, đánh giá nguồn thóc, gạo trên địa bàn và kiểm tra việc thu mua thóc, gạo hàng hóa để duy trì mức dự trữ lưu thông tối thiểu 5% của các thương nhân trên địa bàn, định kỳ hằng tuần cho đến hết tháng 7 báo cáo Bộ Công Thương

Thứ trưởng Trần Quốc Khánh yêu cầu các thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo thực hiện nghiêm trách nhiệm duy trì mức dự trữ lưu thông tối thiểu (5%) theo quy định tại Nghị định 107, đồng thời đảm bảo thực hiện trách nhiệm báo cáo định kỳ gửi Bộ Công Thương về tình hình ký kết và thực hiện hợp đồng xuất khẩu gạo và tình hình tồn kho để có nguồn số liệu xác thực, kịp thời phục vụ công tác điều hành.

Theo Thứ trưởng Trần Quốc Khánh, xuất khẩu gạo trong tình hình mới cần được tiếp tục đẩy mạnh theo hướng đã dạng hoá thị trường xuất khẩu, hướng đến các thị trường yêu cầu sản phẩm chất lượng cao, có giá trị gia tăng cao; từ đó góp phần xây dựng cơ sở cho công tác tổ chức sản xuất trong nước với cơ cấu, yêu cầu chất lượng sản phẩm phù hợp với nhu cầu thị trường.

Ông Phạm Thái Bình, Giám đốc Công ty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An cho rằng, khó khăn của xuất khẩu gạo không thể tìm giải pháp trong ngắn hạn. Chỉ có một cách duy nhất là thực hiện mô hình liên kết giữa DN và nông dân trong sản xuất tiêu thụ theo nhu cầu của thị trường.

Để tận dụng cơ hội thị trường, thúc đẩy tiêu thụ thóc gạo cho người nông dân trong những tháng cuối năm, nhiều DN xuất khẩu gạo kiến nghị Bộ Công Thương phối hợp với các bộ, ngành, địa phương tập trung đẩy mạnh công tác xúc tiến thương mại; hỗ trợ DN tìm kiếm và khai thác các thị trường tiềm năng gắn với xây dựng thương hiệu. Bộ Công Thương thúc đẩy việc tận dụng các ưu đãi cho mặt hàng gạo tại các hiệp định thương mại tự do, các thỏa thuận song phương như hạn ngạch 10.000 tấn/năm với mức thuế 0% vào thị trường Liên minh Kinh tế Á-Âu.

Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chỉ đạo các ngân hàng thương mại tiếp tục tạo điều kiện cho các thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo tiếp cận nguồn vốn vay có lãi suất hợp lý để tăng cường thu mua lúa gạo cho nông dân.