Nhiều thách thức trên môi trường số

Thông tin tại Tọa đàm “Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho doanh nghiệp Việt trên môi trường số” do Câu lạc bộ Nhà báo Công nghệ Thông tin Việt Nam (ICT Press Club) tổ chức ngày 28/9/2022 cho biết, năm 2021, kinh tế số Internet/nền tảng đạt 14 tỷ USD, chiếm 1% GDP. Dự báo, doanh thu kinh tế Internet của Việt Nam đạt 57 tỷ USD vào năm 2025, tăng gấp hơn 2 lần so với năm 2021 là 21 tỷ USD. 

Tọa đàm “Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho doanh nghiệp Việt trên môi trường số”.

Nền kinh tế Internet mở ra cơ hội rất lớn cho doanh nghiệp Việt sáng tạo ra những nội dung có giá trị, nằm trong top đầu của thế giới, như các sản phẩm GameFi, game blockchain hay các sản phẩm giải trí như: phim hoạt hình, âm nhạc, nội dung giải trí phát hành trên các nền tảng trực tuyến. 

Tuy nhiên, trong quá trình phát triển các doanh nghiệp tham gia trong nền kinh tế Internet đang gặp phải những thách thức lớn. Mặc dù hành lang pháp lý về sở hữu trí tuệ (SHTT) khá đầy đủ: Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Cạnh tranh, Luật An ninh mạng, Việt Nam đã tham gia các công ước quốc tế, hội nhập sâu rộng. Song thực tế trên Internet thì rất khó áp dụng các chính sách này cho các chủ thể ở nước ngoài. Cụ thể, thiếu các công cụ hữu hiệu để chống độc quyền, chống cạnh tranh không lành mạnh, bảo vệ các doanh nghiệp Việt trên không gian mạng. 

Khả năng áp dụng pháp luật hiện hành với các chủ thể nước ngoài hoặc ngoài phạm vi lãnh thổ Việt Nam chưa mạnh khiến tính tuân thủ pháp luật của các chủ thể này chưa cao, gây thiệt hại nhiều cho quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể trong nước và thiệt hại nghiêm trọng tới nền kinh tế quốc gia. 

Cụ thể, ông Lương Văn Thương - Tổng Giám đốc Ant Group- công ty vận hành 500 kênh YouTube và các nền tảng khác cho biết, là đơn vị chuyên sản xuất âm nhạc, nhưng nhiều bản nhạc chưa kịp đăng ký bản quyền thì đơn vị khác đã nhanh tay đăng ký bản quyền. Do vậy, An Group mất bản quyền giai điệu bài hát và không thể sản xuất nội dung về bài hát đó trên YouTube. 

Viettel Media là đơn vị kinh doanh trong lĩnh vực nội dung số, vừa sản xuất trực tiếp nội dung số, vừa phân phối lớn bản quyền trong nước và quốc tế. Theo CEO Viettel Media Võ Thanh Hải, vấn đề vi phạm bản quyền SHTT tại Việt Nam là bài toán nhức nhối từ trước đến nay. Các vi phạm truyền thống như website lậu không thể quản lý được. Trang web này đóng, nội dung sẽ được đưa lên trang khác. Việc chặn các website lậu chưa có cơ chế thật chặt chẽ, nhanh chóng và hiệu quả. Nếu chặn được những đối tượng này một cách hiệu quả, môi trường về mặt kinh doanh tại Việt Nam sẽ được cải thiện rất nhiều, giúp cho nền kinh tế số phát triển- ông Võ Thanh Hải cho hay. 

Là đơn vị đang bị đối thủ từ nước ngoài sử dụng nhiều chiêu trò chơi xấu khi kinh doanh trên nền tảng YouTube, ông Tạ Mạnh Hoàng- CEO Sconnect cho biết, Sconnect là chủ sở hữu của sản phẩm Wolfoo- bộ nhân vật và hàng loạt phim hoạt hình với nội dung về chú sói nhỏ Wolfoo cùng gia đình và bạn bè. Sconnect đã có chứng nhận bản quyền hình ảnh bộ nhân vật Wolfoo tại Việt Nam và Mỹ (với 20 nhân vật). Sconnect cũng đăng ký nhiều nhãn hiệu Wolfoo tại Việt Nam, Nga, Mỹ và EU từ nhiều năm trước đây. 

Tuy nhiên, từ cuối năm 2021 tới nay, doanh nghiệp Anh quốc Entertainment One UK Limited (EO) liên tục có hành vi cạnh tranh không lành mạnh đối với Sconnect: đánh bản quyền không có căn cứ; đánh bản quyền bằng căn cứ không hợp pháp; đánh bản quyền bằng chính nội dung Wolfoo của Sconnect và sử dụng nhãn hiệu Wolfoo trong các video Peppa Pig. 

Đến nay, hệ thống kinh doanh của Sconnect đang bị gián đoạn bởi phải triển khai các hoạt động pháp lý để có cơ sở làm việc, tốn nhiều nguồn lực của công ty khi không thể sản xuất nội dung và hoạt động kinh doanh với các đối tác- ông Tạ Mạnh Hoàng chia sẻ. 

Tăng cường nhận thức bảo vệ quyền SHTT trên môi trường số 

Phân tích về bảo hộ quyền SHTT, ông Trần Lê Hồng- Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ cho biết, quyền SHTT là vấn đề phức tạp, thuộc lĩnh vực chuyên môn sâu, nếu không có sự trợ giúp đúng thì rất khó giải quyết vụ việc. Do đó, doanh nghiệp cần tăng cường nhận thức về vấn đề bảo vệ quyền SHTT trên môi trường số, tiếp cận một cách rõ ràng, chuyên nghiệp. 

Doanh nghiệp cũng cần để ý đến việc trùng lặp ý tưởng, bởi SHTT là vấn đề vô cùng phức tạp. Hiện nay, việc đầu tư đội ngũ cán bộ của các doanh nghiệp Việt Nam gần như không có. Vấn đề SHTT không chỉ thuê dịch vụ là xong mà cần có nhận thức đúng và có đầu tư đội ngũ làm SHTT để có cách tiếp cận phù hợp.

Ông Trần Lê Hồng- Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ: DN cần tăng cường nhận thức về bảo vệ quyền SHTT trên môi trường số 

Nhãn hiệu là một trong những đối tượng bị xâm phạm nhiều trên internet và thương mại điện tử. Trong bối cảnh kinh doanh xuyên quốc gia, cần phải có chiến lược để bảo vệ nhãn hiệu của mình tại các thị trường doanh nghiệp hướng đến. 

Đặc biệt, các doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo cần chú trọng đến vấn đề đăng ký bản quyền SHTT. Thực tế, các doanh nghiệp starup có nguồn lực hạn chế nhưng nếu không tính đến các yếu tố cạnh tranh nhất là về SHTT và nhãn hiệu thì chỉ cần một vụ việc về pháp lý là sẽ mất hoàn toàn khả năng hoạt động- ông Trần Lê Hồng khuyến cáo. 

Ông Quản Tuấn An- Cục Bản quyền tác giả cho rằng, doanh nghiệp ngay từ khi khởi nghiệp nên thực hiện bảo vệ quyền tác giả, phải bảo vệ quyền của mình ngay từ ý tưởng, phối hợp các cơ quan nhà nước chủ động bảo vệ quyền của mình. Doanh nghiệp nên đầu tư vào đội ngũ cán bộ và đặc biệt phải có luật sư của riêng mình, chứ không phải luật sư thuê bên ngoài. 

Doanh nghiệp cần áp dụng các biện pháp kỹ thuật để bảo vệ mình trên môi trường số. Phải đẩy mạnh kênh chính thống thực sự thuận tiện và hợp lý, đảm bảo cho người tiêu dùng dễ dàng tiếp cận với các sản phẩm có bản quyền- Đại diện Cục bản quyền tác giả nêu rõ.

Theo Luật sư Hà Liên- Văn phòng Luật sư Phan Law, khi mới thực hiện một ý tưởng mới, chủ sở hữu thường coi nhẹ vấn đề pháp lý bảo vệ bản quyền, để tối ưu chi phí, doanh nghiệp thường tập trung cho sản xuất, sáng tạo, dẫn đến khi có tranh chấp khó thu thập chứng cứ. Do vậy, ngay từ khi có ý tưởng, đã cần phải đăng ký bản quyền để tự bảo vệ, tránh việc mất bò mới lo làm chuồng. 

Ngoài xác lập quyền tại cơ quan quản lý nhà nước, tại thời điểm đăng tải các sản phẩm tinh thần lên không gian số, chủ sở hữu nên ghi danh của mình trong sản phẩm đó, ai là tác giả, chủ sở hữu, thậm chí có thể ghi chi tiết thời điểm hoàn thành, quá trình sáng tạo. 

Liên quan đến vấn đề xác lập quyền sở hữu bản quyền và xác lập quyền đối với quyền sở hữu công nghiệp như nhãn hiệu, đây là hai cơ chế bảo vệ bản quyền khác nhau theo quy định của Luật Sở hữu trí tuệ. Với bản quyền tác giả, Việt Nam là thành viên của công ước Berne, khi được bảo hộ tự động tại Việt Nam sẽ được bảo hộ tự động tại 180 quốc gia khác trên thế giới, tức là không phải đăng ký. Với nhãn hiệu, lại có cơ chế bảo hộ riêng. Doanh nghiệp phải phân tách để xác định mình có tài sản sở hữu trí tuệ nào và tìm các biện pháp bảo vệ nó. Pháp luật đã quy định chi tiết các biện pháp bảo vệ quyền, các biện pháp dân sự, hình sự sẽ phát huy hiệu quả trong từng trường hợp nhất định. Tùy trường hợp mà doanh nghiệp xác định biện pháp nào phù hợp- Luật sư Hà Liên nói.

Về vấn đề các vụ vi phạm quyền SHTT, tranh chấp bản quyền xảy ra đã lâu chưa được xử lý dứt điểm, ông Nguyễn Quang Đồng nêu vấn đề, các quy định pháp luật hiện hành đã quy định đầy đủ quyền của chủ sở hữu trong Luật Sở hữu trí tuệ, cơ sở pháp lý đã có nhưng vấn đề thực thi pháp lý trong thực tế còn chậm chạp. Các cơ quan điều tra kéo dài thời gian, cơ quan thực thi pháp luật năng lực thực thi còn hạn chế. 

Tại Tọa đàm, các đại biểu cho rằng, để doanh nghiệp Việt còn non trẻ khi hội nhập vào nền kinh tế Internet, rất cần có vai trò “bệ đỡ’ của cơ quan nhà nước, các hiệp hội, hội quan tâm, hỗ trợ doanh nghiệp tháo gỡ vướng mắc, đặc biệt là các vướng mắc về pháp lý liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ của các sản phẩm sáng tạo.

Lê Kim Liên