Bên cạnh giá cả thị trường không ổn định thì  dịch bệnh cũng đang là mối lo của nhà nông nơi đây. Do giống atisô đã già cỗi, chưa có biện pháp cải thiện hữu hiệu nên nhà nông vẫn canh tác theo kiểu truyền thống. Vẫn sử dụng cây con mọc lên từ rễ già để gieo trồng, cứ như thế,... vụ này qua vụ khác nên nguồn giống bị xuống cấp, sâu bệnh nhiều và hiệu quả kinh tế thấp.

Chủ tịch Hội Nông dân phường 12 Hồ Ngọc Dinh cho biết, thời hoàng kim (từ 1991 - 1997), diện tích canh tác cây atisô ở đây hơn 100 ha, sản lượng đạt 100 tấn/ha/năm, thu nhập cao hơn trồng rau, hoa nhiều. Chỉ ba kg atisô (khô) đã mua được một chỉ vàng. Cách đây hai tháng, giá một kg tươi chỉ 15 nghìn đồng, thời điểm này là 80 nghìn, và tiếp theo thì,... chưa biết chừng.

Cùng với atisô, cây dâu tây cũng phập phù về giá cả và dịch bệnh hoành hành. Dạo qua các vùng trồng dâu tập trung trước đây như Hà Ðông, đường Mai Anh Ðào, Nguyên Tử Lực, Trạng Trình,... vườn dâu thì còn nhiều, nhưng quả thì không còn "xôm tụ".  Chị Lan (ở Trạng Trình, Ðà Lạt), người có hơn 10 năm trồng dâu cho biết, trước đây người trồng dâu Ðà Lạt chuộng nhất giống Mỹ đá (phù hợp trồng ngoài trời), nhưng vài năm nay, giống này hay bị rũ lá, chết nhiều lắm. Hiện nhiều hộ đang tìm hiểu, chọn giống mới để trồng. Anh Danh (phường 8, Ðà Lạt) cho biết, vườn dâu nhà mình vừa là nơi sản xuất, vừa là nơi để khách hàng tham quan. Nhưng nay, phần bị dịch bệnh, phần giá cả thị trường thất thường nên cũng đang tính chuyển hướng canh tác.

Theo người trồng dâu Ðà Lạt, với mức giá dao động từ 20 đến 50 nghìn đồng/kg, nếu mùa nào dâu không bị dịch hại nhiều thì thu nhập tốt hơn trồng rau, hoa. Vì vậy, nhiều người vẫn "chung thủy" với nghiệp trồng dâu.

Hướng mở cho cây đặc sản

Atisô  được đưa vào Việt Nam đầu thế kỷ 20,  trồng ở Sa Pa, Tam Ðảo, nhiều nhất là ở Ðà Lạt. Còn dâu tây bén  rễ trên cao nguyên Langbiang vào đầu những năm 30 thế kỷ trước. Giờ đây, atisô và dâu tây Ðà Lạt đã trở thành thương hiệu  trong lòng du khách thập phương.

Ông Nguyễn Ðức Cứ, cán  bộ Phòng Kinh tế TP Ðà Lạt cho biết, xác định atisô và dâu tây là "cây đặc sản" của địa phương, cho nên chính quyền các cấp rất quan tâm đến việc gìn giữ diện tích hiện có của hai loại cây này. Thành phố cũng đã xây dựng quy hoạch vùng cho atisô và dâu tây. Ðồng thời, đã nghiên cứu, áp dụng quy trình sản xuất dâu tây an toàn, atisô theo tiêu chuẩn VietGAP... để mở ra hướng phát triển mới cho cây đặc sản Ðà Lạt.

Nằm cạnh khu du lịch hồ Than Thở, vườn dâu Bà Lan là điểm đến không thể thiếu của du khách trong hành trình khám phá Ðà Lạt. Khu vườn rộng hơn sáu sào được canh tác theo quy trình dâu an toàn trong nhà kính, sản phẩm thu được đạt chất lượng rất cao, dâu có vị ngọt, thơm và siêu sạch. Giá dâu tây của vườn Bà Lan dao động từ 140 đến 200 nghìn đồng/kg, tùy kích cỡ. Cao gấp  bốn đến năm lần so  giá dâu thường nhưng vẫn không đủ hàng để bán.

Kỹ sư  Nguyễn Thanh Trung (sinh 1981), chủ nhân "nhãn hiệu" dâu tây siêu sạch Thanh Trung. Với cái "gốc nhà nông", sau nghe thông tin buồn về dâu tây Ðà Lạt, năm 2011, anh quyết định "liều một phen" với loại cây "đỏng đảnh" này.  Anh đầu tư một vườn dâu gần 500 m2 nhà kính, công nghệ tưới I-xra-en và trồng theo phương pháp thủy canh hồi lưu trên giá thể.

Anh Trung cho biết, chi phí đầu tư khoảng 300 triệu đồng/sào. Ðây là mô hình tối ưu nhất hiện nay tại Việt Nam. Trồng theo phương pháp này sẽ kiểm soát được dịch bệnh, năng suất, chất lượng cao và tiết kiệm được dinh dưỡng. Giống phù hợp nhất với nhà kính là Niu Di-lân, mầu tươi, quả ngọt và mềm. Với giá "ấn định" 150 nghìn đồng/kg, nhưng trái không ra kịp để bán. Với nhu cầu cao về thực phẩm an toàn, các sản phẩm thương hiệu Ðà Lạt sẽ không lo đầu ra, cốt là bảo đảm chất lượng.

Theo TS  Dương Tấn Nhựt, Phó Viện trưởng Viện Sinh học Tây Nguyên, chủ nhiệm đề tài "Hoàn thiện quy trình nhân giống và cung cấp cây giống dâu tây sạch bệnh,...", sau bốn năm triển khai dự án, đến nay đã hoàn thiện công nghệ nhân giống và trồng dâu tây, tạo ra giống sạch bệnh có chất lượng tốt. Ba giống dâu tây Mỹ đá, Mỹ hương, Thơm đã được viện chọn để tạo ra giống dâu sạch bệnh đã bớt đi nỗi âu lo đối với nhà nông Ðà Lạt.

Trong khi nhiều nông hộ vội vàng phá bỏ cây atisô chuyển sang trồng hoa màu, thì Công ty TNHH Vĩnh Tiến (Ðà Lạt) đã nghiên cứu thành công giống atisô cấy mô và trồng thành công trên vùng đất Vạn Thành (Ðà Lạt), không chỉ chủ động nguồn nguyên liệu sản xuất dòng sản phẩm atisô của công ty, đây còn là mô hình điểm để nông dân Ðà Lạt đến tìm hiểu và nhân rộng cây đặc sản này. Bà Nguyễn Thị Bích Huệ, Giám đốc công ty cho biết, cây atisô ở đây được chăm sóc theo quy trình an toàn, một năm sau trồng thử nghiệm, năng suất tương đương vườn atisô tốt nhất của nông dân Ðà Lạt cùng thời điểm. Thời gian gần đây, đã có nhiều hộ nông dân mua giống atisô của công ty về trồng thử nghiệm.

Theo Phòng Kinh tế TP Ðà Lạt, hiện thành phố có khoảng 10 công ty chế biến dòng sản phẩm từ cây atisô, chưa kể công ty đóng tại các huyện trong tỉnh và các cơ sở chế biến nhỏ khác. Nếu diện tích và sản lượng atisô ngày càng giảm thì nguy cơ thiếu nguyên liệu sản xuất là điều sẽ xảy ra. Tại phường 12, vùng nổi tiếng về atisô đã có 28 hộ được cấp chứng nhận VietGAP trong sản xuất loại cây đặc sản này. Ông Hồ Ngọc Dinh cho biết, với 0,6 ha chuyên canh atisô của gia đình theo tiêu chuẩn VietGAP, dự kiến sẽ cho sản lượng khoảng 42 tấn một năm, bảo đảm chất lượng.  

Atisô được chọn làm "biểu tượng" của nhãn hiệu rau Ðà Lạt. Và mới đây, Ðà Lạt có bốn loại đặc sản, trong đó có "mứt dâu tây" đã được lựa chọn và đề cử vào Top 100 sản phẩm (gồm 50 món ăn đặc sản và 50 loại trái cây) nổi tiếng của Việt Nam. Ðó là những tín hiệu lạc quan đối với hai loại cây đặc sản của xứ sở rau, hoa nổi tiếng.