Nguồn: ITN

Xu hướng tự do hóa và thuận lợi hóa thương mại ngày càng được đẩy mạnh, nhiều hiệp định thương mại tự do được ký kết, dần dần giảm và xóa bỏ hàng rào thuế quan. Để bảo vệ những lợi ích quan trọng như sức khỏe cho con người, bảo vệ môi trường, an ninh quốc gia… thì nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước thành viên WTO, đã sử dụng hàng rào kỹ thuật trong thương mại như là một biện pháp bảo hộ hiệu quả nhất, phù hợp với xu thế chung của thương mại thế giới.

Theo đánh giá của Bộ Khoa học và Công nghệ, trong khi tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật đã trở thành thước đo, chuẩn mực để so sánh, đánh giá chất lượng sản phẩm hàng hóa và dịch vụ trong hợp tác thương mại toàn cầu thì các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, chưa thực sự quan tâm nhiều hoặc còn lúng túng trong việc áp dụng các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật. Nhiều doanh nhiệp nhỏ không biết phải áp dụng tiêu chuẩn gì cho phù hợp và sản phẩm của mình khi đưa ra thị trường có đạt tiêu chuẩn và đáp ứng nhu cầu của thị trường không. Đây là thách thức lớn của cộng đồng doanh nghiệp nước ta trong sân chơi toàn cầu hóa.

Những năm qua, mặt hàng xuất khẩu chính của các doanh nghiệp Việt Nam là sản phẩm thủy sản, dệt may, da dày, hàng nông sản. Đây cũng là những mặt hàng thường xuyên đối mặt với các vụ kiện, bị áp thuế chống bán phá giá hoặc bị từ chối nhập khẩu vì không vượt qua hàng rào quy chuẩn về vệ sinh thực phẩm. Để nâng cao sức cạnh tranh của các sản phẩm, hàng hóa trên trường quốc tế, không còn cách nào khác, Việt Nam cần tăng cường sử dụng các tiêu chuẩn quốc tế làm nền tảng cho các văn bản pháp lý và tiêu chuẩn quốc gia. Cần chú ý là việc sử dụng các tiêu chuẩn quốc tế phù hợp với các tiêu chuẩn quốc gia các nước đang phát triển. Việc lựa chọn sai lầm có thể tạo ra những hậu quả nghiêm trọng như công nghệ nhập khẩu không phù hợp với điều kiện địa phương; lãng phí đầu tư trong chương trình phát triển công nghiệp; nỗ lực xuất khẩu các sản phẩm địa phương trở lên vô nghĩa vì không đáp ứng được pháp luật và tiêu chí của thị trường nước ngoài.

Thực tế đã khẳng định, thông qua việc áp dụng tiêu chuẩn, doanh nghiệp có thể thu được một số lợi ích rõ rệt như tạo ra môi trường ổn định, có thể dự đoán để tăng cường quản lý công nghệ và sáng chế mới; có khả năng phát triển thị trường và nâng cao tính cạnh tranh; thỏa mãn các yêu cầu pháp lý, bảo vệ người tiêu dùng, qua đó tạo ra trào lưu và thị hiếu sử dụng sản phẩm, dịch vụ từ người tiêu dùng. Về lâu dài, nó sẽ bảo đảm sự tồn tại và phát triển bền vững cho doanh nghiệp trong bối cảnh mặt bằng năng lực quản trị, quản lý doanh nghiệp của nước ta còn ở mức độ thấp.

Tùy thuộc vào chiến lược kinh doanh, các doanh nghiệp có thể lựa chọn áp dụng các loại tiêu chuẩn như tiêu chuẩn cơ sở, tiêu chuẩn quốc gia, tiêu chuẩn của thị trường xuất khẩu, tiêu chuẩn khu vực, tiêu chuẩn quốc tế. Chẳng hạn, với doanh nghiệp có chiến lược kinh doanh, định hướng xuất khẩu sang thị trường EU thì doanh nghiệp phải biết được các hàng rào kỹ thuật nào ở thị trường này mà doanh nghiệp phải vượt qua. Từ đó có chiến lược tiếp cận thị trường và chiến lược sản phẩm thích hợp và phù hợp với thị trường. Theo Bộ Khoa học Công nghệ, thực tế, hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật là biện pháp phi thuế quan chính mà EU áp dụng đối với hàng hóa nhập khẩu từ các nước ngoài liên minh. Hệ thống rào cản kỹ thuật được cụ thể hóa ở 5 tiêu chuẩn của sản phẩm gồm tiêu chuẩn chất lượng, tiêu chuẩn vệ sinh thực phẩm, tiêu chuẩn an toàn cho người sử dụng, tiêu chuẩn bảo vệ môi trường và tiêu chuẩn lao động.

Hiện nay, trên thế giới tồn tại rất nhiều mô hình quản lý chất lượng mà các doanh nghiệp có thể lựa chọn áp dụng. Đó là các bộ tiêu chuẩn của ISO về hệ thống quản lý chất lượng (ISO 9001), ISO 14001- hệ thống quản lý môi trường, HACCP - hệ thống phân tích các nguy cơ và kiểm soát các điểm trọng yếu trong lĩnh vực nông sản và thực phẩm, GMP - quy chế thực hành sản xuất tốt trong lĩnh vực dược và thực phẩm, OHSAS 18001- hệ thống quản lý an toàn và sức khỏe nghề nghiệp, ISO 22000 - hệ thống quản lý an toàn thực phẩm… Khi chọn đúng mô hình quản lý chất lượng và áp dụng nó một cách đúng mực, doanh nghiệp sẽ tận dụng được hết lợi thế mà hệ thống này mang lại như đổi mới cơ cấu tổ chức quản lý, hoàn thiện kỹ năng quản lý hiện đại của đội ngũ lãnh đạo, quản trị trong doanh nghiệp, tăng hiệu quả quản lý, góp phần hạ giá thành sản phẩm. Qua đó, giúp doanh nghiệp phát triển bền vững và thành công trong giao lưu thương mại.

Bộ Khoa học và Công nghệ cũng lưu ý, đôi khi các nhà bảo hộ sẽ dựa vào quy trình đánh giá sự phù hợp nhằm tăng chi phí của nhà sản xuất khi muốn bán hàng ra bên ngoài thông qua sự phức tạp của các quy trình và phương pháp đánh giá. Trong những trường hợp này, nguyên tắc thừa nhận được nêu trong Hiệp định về hàng rào kỹ thuật trong thương mại (TBT) của WTO sẽ là lợi thế và công cụ hữu hiệu cho các doanh nghiệp nhằm hạn chế chi phí cho quá trình thử nghiệm và chứng nhận sản phẩm.