Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Quân trả lời phỏng vấn của Chất lượng Việt Nam

Nhân việc Việt Nam kết thúc đàm phán TPP với các nước, Bộ trưởng Bộ khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Quân đã dành cho PV Chất lượng Việt Nam phỏng vấn về hội nhập SHTT trong TPP.

Bộ trưởng đánh giá thế nào việc thực thi quyền và bảo hộ quyền SHTT hiện nay ở Việt Nam cũng như thách thức đặt ra khi gia nhập TPP về SHTT?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Hiện nay hệ thống thực thi SHTT còn rất yếu, chúng ta làm rất tốt khâu xác lập quyền với sự hỗ trợ của tổ chức SHTT thế giới, của Tổ chức SHTT Nhật Bản, của JICA. Trong mười mấy năm qua, chúng ta đã xây dựng hệ thống để xác lập quyền và đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp mặc dù còn một số trục trặc nhưng về cơ bản là làm tốt việc này tuy nhiên hệ thống thực thi quyền còn yếu kém vì năng lực và kinh nghiệm của bộ máy của chúng ra chưa được xây dựng phù hợp.

Ví dụ như khi xảy ra tranh chấp giữa doanh nghiệp liên quan đến SHTT, nhãn hiệu hàng hóa, kiểu dáng công nghiệp, chúng ta chưa có tòa án chuyên ngành về SHTT, các tòa án dân sự gần như không có thẩm phán về SHTT, nên gần như chưa xử được các tranh chấp mà chủ yếu do cơ quan quản lý nhà nước thụ lý và giải quyết, các doanh nghiệp chấp nhận kết luận hành chính của các cơ quan nhà nước. Nhưng ngay khi họ không đồng ý với kết luận của cơ quan nhà nước và khởi kiện ra tòa dân sự, tòa kinh tế thì chúng ta lại không thể giải quyết được.

Để giải quyết việc đó bên cạnh phải có thẩm phán đào tạo chuyên ngành còn phải có tổ chức giám định, tổ chức dịch vụ trong ĩnh vực này, giám định vi phạm về SHTT của doanh nghiệp làm căn cứ để toàn có thể đưa ra quyết định cuối cùng. Hiện nay đội ngũ giám định viên về SHTT còn kiêm tốn, các tổ chức có chức năng làm giám định SHTT gần như chưa có. Hiện nay Bộ KH&CN mới chỉ có một tổ chức duy nhất là Viện Khoa học SHTT.

Chúng ta cũng kêu gọi các tổ chức cá nhân tham gia vào thành lập tổ chức giám định nhưng cho đến nay chưa có tổ chức cá nhân nào có thể đứng ra làm được việc này. Cho nên khâu thực thi quyền vẫn là lo ngại lớn nhất khi tham gia TPP vì khi làn sóng đầu tư nước ngoài hoặc hàng hóa nước ngoài vào Việt Nam, việc tranh chấp SHTT sẽ bùng nổ, lúc đó nếu chúng ta không có hệ thống thực thi quyền đầy đủ, chúng ta không giải quyết được, rất có thể chúng ta bị những chế tài của TPP buộc ta phải chịu thiệt thòi cho doanh nghiệp nước ngoài.

Đồng thời hiện nay những vi phạm về SHTT ở Việt Nam đang xử lý bằng sử phạt hành chính, nhưng theo TPP, phải chuyển sang xử lý hình sự. Bộ Luật hình sự Quốc hội đang xem xét sắp tới sẽ thông qua trong kỳ họp tới này. Chúng ta mới thông qua Luật nhưng sắp tới chúng ta phải xem xét sửa đổi toàn bộ luật hình sự trong đó phải quy định rõ tội danh liên quan đến SHTT và có khung hình phạt với tội danh này. Tất nhiên xử lý hình sự không phải mọi hành vi vi phạm đều phải phạt tù, có thể vẫn là phạt hành chính, có thể là mức độ cảnh cáo, phạt tiền nhưng vẫn có một số hành vi vi phạm đến mức độ nhất định phải phạt tù cả pháp nhân lẫn cá nhân, cho nên khối lượng công việc chúng ta phải chuẩn bị rất lớn để thực thi bảo hộ SHTT, nhất là với doanh nghiệp trong TPP.

Hiện nay doanh nghiệp Việt Nam sử dụng phần mềm không bản quyền, khi gặp trường hợp như vậy thì thách thức như thế nào đối với hoạt động của doanh nghiệp?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Hiện nay chúng ra sử dụng một số phần mềm phần mềm không bản quyền giúp doanh nghiệp việt nam đỡ tốn kém chi phí bản quyền,  do vậy sự cạnh tranh có lợi thế dù là lợi thê không hợp pháp. Khi tham gia TPP không thể trốn tránh việc sử dụng phần mềm bản quyền, chi phí doanh nghiệp tăng lên, sức cạnh tranh giảm đi. Chưa kể bản quyền phần mềm chỉ là một phần của bản quyền, sắp tới chúng ta phải lo những việc vi phạm khác nữa như nhãn hiệu hàng hóa, kiểu dáng công nghiệp, chỉ dẫn địa lý, sáng chế, …tất cả cái đó trong quá khứ chúng ta chưa phải chịu sức ép lớn.

Chúng ta xử phạt hành chính hoặc là chúng ta đưa ra tòa xử nhưng không phán quyết được, các doanh nghiệp nhiều khi chấp nhận kết luận của cơ quan hành chính nhưng sắp tới chắc chắn sẽ được đẩy lên mức độ cao hơn và như vật những doanh nghiệp vi phạm về SHTT nói chung và pháp luật nói riêng sẽ đứng trên bờ vực phá sản, giải thể, nếu như không được chuẩn bị tốt sẽ rất khó khăn.

Việc thực thi quyền SHTT liên quan đến phần mềm và sở hữu công nghiệp hiện có nhiều tồn tại, khi thay đổi chính sách sẽ gặp tình trạng bất cập, hội nhập không kịp với TPP… Bộ trưởng có đánh giá gì về vấn đề này?

Bộ trưởng Nguyễn Quân: Chúng ta có thời gian từ khi kí đến khi Hiệp định có hiệu lực thời gian khá dài khoảng 2 năm. 2 năm đó là để chuẩn bị, đồng thời khi có hiệu lực chúng ta cũng đàm phán được một số điều khoản có thời gian chuuyển tiếp có thể kéo dài thêm 3-5 năm, thậm chí có những nội dung có thể kéo dào 10 để có thời gian chuẩn bị.

Tôi nghĩ nếu doanh nghiệp khẩn trương, tích cực sẽ ứng phó được với tình trạng như vậy. Tuy nhiên nếu không làm quyết liệt thì không thể đáp ứng được yêu cầu rất cao của TPP, vì vậy mà đã đến lúc không thể che dấu được những yếu kém về tất cả những vấn đề liên quan đến SHTT. Ngay cả những nước phát triển hơn chúng ta, tình trạng vi phạm bản quyền còn rất phổ biến.

Ví dụ như Trung Quốc tình trạng vi phạm bản quyền vô cùng lớn được coi là hàng đầu thế giới nhưng họ chưa tham gia TPP. Chế tài của WTO, song phương không qua khắt khe nhưng đối với TPP thì chặt chẽ nên nếu chúng ta vi phạm thì ngoài việc giữa các doanh nghiệp cạnh tranh, kiện cáo lẫn nhau. Ở tầm quốc gia, các quốc gia có thể đưa nhau ra tòa án đặc biệt của TPP. Khi tòa án phán quyết Chính phủ các nước đều phải tuân thủ, nên chế tài TPP nặng hơn và như vậy chúng không thể lẩn tránh được cứ tiếp tục vi phạm SHTT như trước đây.

Hiện nay, doanh nghiệp cũng như các cơ quan nhà nước phải đối mặt với những việc này, chúng ta phải hết sức quyết liệt, làm rất nghiêm túc, làm sao hạn chế tối đa tranh chấp, vừa để bảo vệ donah nghiệp Việt Nam, hàng hóa Việt Nam nhưng phải tuân thủ những quy định đã cam kết với TPP.