Quy tắc xuất xứ từ vải - điểm yếu của dệt may Việt Nam

Theo cam kết trong EVFTA, EU sẽ bỏ thuế nhập khẩu cho nhóm hàng dệt may Việt Nam, nhưng không bỏ ngay mà tiến hành 7 năm sau khi Hiệp định có hiệu lực. Hiện thuế suất nhập khẩu bình quân áp dụng với hàng dệt may từ Việt Nam vào EU là 9,6%.

Bởi dệt may cũng là mặt hàng khá nhạy cảm với EU nên Hiệp định đưa ra quy tắc xuất xứ tương đối nghiêm ngặt. Các mặt hàng dệt may của Việt Nam phải đảm bảo quy chế chuyển đổi nguồn gốc xuất xứ kép. Cụ thể, để một mặt hàng dệt may Việt Nam được hưởng ưu đãi thuế quan, thì ít nhất hàng hóa đó phải được sản xuất tại Việt Nam (tiêu chuẩn xuất xứ đơn là vải có thể được nhập khẩu rồi cắt may tại Việt Nam, tiêu chuẩn kép là vải phải được sản xuất tại Việt Nam và khâu cắt may cũng tại Việt Nam).

EU cho phép áp dụng quy chế cộng dồn nguồn gốc xuất xứ. Nghĩa là hàng hóa có nguồn gốc từ các nước đối tác với EU cũng được coi là có nguồn gốc xuất xứ để hưởng ưu đãi. Cụ thể, trong Hiệp định có nêu rõ việc cho phép sử dụng vải sản xuất tại Hàn Quốc (nước đã có FTA song phương với EU).

“Dệt may không chịu hạn ngạch nhập khẩu, vấn đề duy nhất với hàng dệt may là phải chặt chẽ về nguồn gốc xuất xứ, vì chúng tôi ký FTA với Việt Nam chứ không phải nước nào khác gần Việt Nam” - ông Jean Jacques Bouflet - nguyên Tham tán Công sứ Phái đoàn EU tại Việt Nam - đã từng nhấn mạnh điều này.

Những yêu cầu xuất xứ kép nêu trên cũng liên quan trực tiếp đến điểm yếu của ngành Dệt may Việt Nam. Bởi hiện nay có tới gần 75% doanh nghiệp dệt may làm gia công.

Doanh nghiệp lớn: Tự quyết

Sớm nhìn nhận được “vấn đề”, ngay khi các điều khoản trong EVFTA còn trên bàn thương thảo, các “ông lớn” ngành Dệt may trong nước đã lên kế hoạch mở rộng quy mô, xây dựng các nhà máy sản xuất nguyên phụ liệu.

Từ năm 2013, Tập đoàn Dệt may Việt Nam (Vinatex) đã đầu tư cực mạnh vào lĩnh vực sợi, dệt, nhuộm với 51 dự án, trong đó có 14 dự án sợi, 15 dự án dệt, 15 dự án may, tổng mức đầu tư trên 8.000 tỷ đồng. Sau khi hoàn thành vào năm 2016, các dự án được tính toán có khả năng đáp ứng từ 50-60% nhu cầu của Tập đoàn.

Từ cuối năm 2014, Tổng công ty Cổ phần Phong Phú đã xác định đầu tư 1.000 tỷ đồng/năm để mở rộng năng lực sản xuất cho ngành dệt nhuộm với các sản phẩm chủ lực như dệt kim, vải jeans, sợi chỉ may…; đồng thời với việc đầu tư cơ sở hạ tầng, doanh nghiệp (DN) còn chủ động cải tiến chất lượng sản phẩm, mẫu mã thiết kế và tiếp cận thị trường.

Năm 2015, Tổng công ty Cổ phần Dệt may Hà Nội (Hanosimex) chi xấp xỉ 500 tỷ đồng cho các dự án đầu tư mới, hơn 90% tổng chi được dồn cho dự án sản xuất sợi. Dự kiến đến cuối năm 2016, hai dự án lớn trong số này sẽ đi vào vận hành.

Mặc dù là một trong những doanh nghiệp xuất khẩu khá nhiều hàng sang thị trường châu Âu, nhưng ông Thân Đức Việt - Phó Tổng giám đốc Tổng công ty May 10 - vẫn dè dặt: Tổng công ty rất mong muốn đẩy mạnh xuất khẩu sang thị trường này. Theo ông Việt, hiện một chiếc áo sơ mi của May 10 xuất khẩu sang EU có giá 10 USD và chịu thuế 12% (tương đương với 1,2 USD). Sau khi EVFTA có hiệu lực, nếu chứng minh được nguồn gốc xuất xứ vải, DN sẽ không phải mất loại thuế này, nhờ vậy, giá thành giảm hơn 10%. Năng lực cạnh tranh của sản phẩm đương nhiên tăng cao hơn.

Sau khi tập trung nghiên cứu các nội dung trong EVFTA, May 10 xác định được nút thắt ở khâu nguyên liệu vải. “DN vốn từ trước đến nay chỉ tập trung vào lĩnh vực may mặc. Do đó May 10 đã mời DN từ Ấn Độ, Trung Quốc để liên doanh, liên kết đầu tư vào lĩnh vực dệt”- ông Thân Đức Việt nói.

Không những chú trọng khâu nguyên liệu cho sản xuất nhằm đáp ứng quy tắc xuất xứ, những DN lớn ngành dệt may còn tập trung đầu tư nâng công suất. Với kim ngạch xuất khẩu năm 2015 đạt 550 triệu USD, trong đó, cơ cấu xuất khẩu sang EU chiếm tới 45%, EU là thị trường được Tổng công ty Cổ phần May Nhà Bè đặc biệt coi trọng từ nhiều năm nay. Nhìn nhận cơ hội tăng thêm từ thị trường EU sau tác động của EVFTA, Dự án đầu tư xây dựng Nhà máy may Nhà Bè - Hậu Giang trị giá hơn 300 tỷ đồng đã được DN triển khai đầu tư từ tháng 5/2015 và giai đoạn I với công suất 15 triệu sản phẩm/năm đã được đưa vào hoạt động từ cuối năm 2015. Dự án khi hoàn thành có năng lực sản xuất khoảng 30 triệu sản phẩm/năm.

Doanh nghiệp nhỏ: Bắt tay liên kết

Đầu tư một nhà máy dệt cần vốn gấp 4 lần đầu tư một nhà máy may, chính vì vậy, lãnh đạo Tập đoàn Dệt may khẳng định hướng đi cho các DN vừa và nhỏ Việt Nam là liên kết theo chuỗi cung ứng. Theo đó, DN xuất khẩu dệt may vừa và nhỏ cần chủ động tìm đến DN sản xuất nguyên liệu, hoặc liên kết đầu tư nguồn nguyên liệu vải nhằm giảm tối đa tình trạng nhập khẩu. Điều này vừa giúp đảm bảo quy tắc xuất xứ nguyên liệu, vừa giúp đảm bảo tính cạnh tranh về giá cả.

Theo ông Trương Văn Cẩm - Tổng thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam - nhìn tổng thể, ngành Dệt Việt Nam không yếu; bởi trung bình 1 năm ngành dệt trong nước cũng sản xuất được 1 tỷ mét vải và tham gia xuất khẩu, trong khi có nhiều DN sản xuất khác lại nhập khẩu vải nguyên liệu. Phải chăng DN làm hàng xuất khẩu và DN khẩu nguyên liệu vải chưa có được sự kết nối tốt (?!).

Ước tính, có đến gần 75% DN dệt may đang làm gia công, quy mô nhỏ, yếu về nguồn lực tài chính. Muốn khai thác và nắm bắt hiệu quả cơ hội từ FTA với EU các DN dệt may phải xác định chuyển từ gia công đơn thuần sang làm hàng FOB (tự chủ nguyên liệu) hoặc ODM (tự thiết kế mẫu) - tức là hướng dần tới các sản phẩm có giá trị cao hơn.

Công ty may TNG là một ví dụ. Mỗi năm, DN thu về khoảng 25 triệu USD từ việc may gia công cho nhãn hàng thể thao nổi tiếng Decathlon của Pháp. Nhưng gần như 100% số vải để may sản phẩm cho Decathlon đều được nhập khẩu. Sớm nhận ra bất cập này, đại diện TNG đã sang Pháp chủ động đề xuất liên kết hợp tác xây dựng một nhà máy dệt vải ngay tại Việt Nam. Ông Nguyễn Văn Thời - Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty may TNG - cho biết: “TNG sẽ lo mặt bằng, dự kiến năm 2016-2017 nhà máy hình thành. Từ đây, DN chủ động được nguồn nguyên liệu”. Liên kết đã giúp TNG nâng tầm năng lực sản xuất từ chỗ là đơn vị gia công thuần túy.

“FTA với EU chưa chính thức có hiệu lực. Dẫu chưa thấy những triệu, những tỷ đô la tăng thêm từ thị trường EU, nhưng điều rõ ràng là Hiệp định đã kích hoạt và tác động tích cực đến tư duy, cách nghĩ, cách làm của các DN dệt may Việt Nam. Không kể DN lớn hay nhỏ, đa phần đều chung quyết tâm và có những động thái quyết liệt để chuyển mình đón EVFTA.”