Theo ông Lưu Duy Dần - Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, cả nước hiện có trên 5.000 làng nghề, hầu hết vẫn hoạt động theo mô hình tự phát, manh mún. Các làng nghề đang chịu ảnh hưởng lớn từ tình trạng đất cho sản xuất ngày một thu hẹp, bị hàng hóa bằng chất liệu công nghiệp áp đảo khiến hoạt động sản xuất, kinh doanh gặp nhiều khó khăn.

Tuy nhiên, chuyên gia Vũ Hy Thiều lại cho rằng: Mẫu mã lạc hậu mới là “điểm nghẽn” trong xuất khẩu sản phẩm TCMN của làng nghề. Doanh nghiệp, cơ sở sản xuất quá phụ thuộc vào mẫu mã truyền thống, phô diễn kỹ thuật và sao chép mẫu mà không chú ý tới công năng sử dụng, kết cấu kỹ thuật không chắc chắn và trang trí quá rườm rà. Hiện nay, hầu hết doanh nghiệp phát triển mẫu mã chỉ dựa vào thói quen, thiếu tính sáng tạo, kỹ năng thiết kế và thiếu thông tin về thị trường. “Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến kim ngạch xuất khẩu hàng TCMN chỉ quanh mức 1,5 tỷ USD/năm, bình quân một lao động chỉ làm ra khoảng 300 USD/năm, quá thấp so với lượng làng nghề và lao động (khoảng 3,5 triệu lao động)” - ông Thiều chia sẻ.

Doanh nghiệp làng nghề đã phần nào nhận thức được hệ quả của chậm đổi mới mẫu mã, tuy nhiên việc khắc phục lại rất khó khăn. Theo đại diện Công ty An Đô (xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội), không phải doanh nghiệp nào cũng đủ khả năng trả lương cho một nhóm thiết kế chuyên nghiệp để tạo ra sản phẩm mới. An Đô cũng đã từng hợp tác với một số trung tâm hoặc nhà thiết kế để làm theo kiểu thời vụ nhưng gặp nhiều trở ngại trong vấn đề xác định quyền tác giả và luôn bị động về nhân lực.

Ông Thái Đại Phong - Giám đốc Công ty TNHH Đức Phong (Nghệ An) - bày tỏ: Mức đầu tư cho thiết kế mẫu mã sản phẩm là rất lớn. Ngoài lương chính, doanh nghiệp còn phải chi trả cho lực lượng thiết kế các khoản chi phí tham dự hội chợ, triển lãm trong nước và quốc tế nhằm tìm hiểu về thị trường, xu hướng tiêu dùng.

Trước hiện trạng trên, chuyên gia Vũ Hy Thiều vẫn nhấn mạnh: Các nghệ nhân, thợ giỏi vẫn là lực lượng quyết định về chất lượng thẩm mỹ của sản phẩm làng nghề, vì vậy, đầu tư cho con người là giải pháp quan trọng nhất. Cần tổ chức các khóa đào tạo theo phương thức vừa học vừa làm nhằm tăng khả năng cọ xát thực tế cũng như tạo thêm một phần thu nhập, hấp dẫn lao động học nghề. Tổ chức tư vấn, cung cấp thông tin về thị trường, xu hướng tiêu dùng và các cuộc thi thiết kế tìm kiếm sản phẩm nổi bật và hỗ trợ công tác quảng bá.

Xuất phát từ kinh nghiệm nhiều năm xuất khẩu mặt hàng gốm sứ, bà Hà Thị Vinh - Giám đốc Công ty Gốm sứ Quang Vinh (xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội) - chia sẻ: Mỗi doanh nghiệp, làng nghề cần tự nỗ lực vươn lên, đánh giá năng lực bản thân, tìm hiểu thị trường để có lựa chọn phân khúc sản phẩm phù hợp; đầu tư thỏa đáng cho bao bì nhằm thu hút sự quan tâm của khách hàng ngay thời điểm ban đầu; cung cấp đầy đủ thông tin về xuất xứ, nguồn gốc, chất liệu... của sản phẩm. Các doanh nghiệp trong cùng một làng nghề cần có sự liên kết để có thể thực hiện những đơn hàng lớn mà một cơ sở không đảm đương được. 

Ông Lưu Duy Dần - Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam:

“Cần phải quy hoạch lại hệ thống làng nghề trong cả nước, khuyến khích phát triển các làng nghề mang đặc trưng của vùng văn hóa, xây dựng ngân hàng dữ liệu làng nghề Việt Nam nhằm lưu giữ, bảo tồn và tạo điều kiện tốt nhất cho phát triển làng nghề gắn với du lịch.”