Do có khả năng phát hiện, ngăn chặn được hàng hóa vi phạm quyền SHTT từ đầu nguồn trước khi thâm nhập vào các kênh thương mại, lực lượng hải quan luôn là một trong những cơ quan có khả năng bảo hộ quyền SHTT quan trọng, mang lại hiệu quả cao. Thời gian qua, lực lượng thực thi của Hải quan VN đã kiểm soát, phát hiện và xử lý thành công một số vụ vi phạm quyền SHTT tại cửa khẩu biên giới với giá trị lớn, tổng số tiền xử phạt lên tới hàng tỷ đồng, hàng hóa vi phạm đã bị xử lý tiêu hủy theo đúng quy định. Tổng cục Hải quan đã tiếp nhận và xử lý nhiều đơn yêu cầu kiểm tra, giám sát có liên quan đến SHTT đối với hàng hóa của các nhãn hiệu nổi tiếng như Nokia, Chanel, Nike, Seiko, HP, Epson, Smirnoff, Gucci, Casio, Ensure, Oral-B, New Eracap… Công tác thực thi bảo hộ quyền SHTT của cơ quan hải quan bước đầu đã được cộng đồng doanh nghiệp và xã hội quan tâm.

Tuy nhiên, trong bối cảnh hoạt động xâm phạm quyền SHTT tại cửa khẩu ngày càng phức tạp, đa dạng và tinh vi cả về phương thức và thủ đoạn, công tác đấu tranh bảo vệ quyền SHTT, chống hàng giả còn tương đối mới mẻ, hoạt động thực thi bảo hộ quyền SHTT của lực lượng hải quan thời gian qua đã phát sinh nhiều khó khăn, bất cập, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng và hiệu quả công tác.

Hệ thống pháp luật về SHTT Việt Nam quy định về công tác thực thi bảo hộ quyền SHTT đã phù hợp với quy định của Hiệp định TRIPs, thậm chí một số quy định còn ở mức cao hơn so với quy định của TRIPs. Tuy nhiên, trong hệ thống pháp luật cần thiết phải có hướng dẫn cụ thể về quyền hành động mặc nhiên của các cơ quan thực thi, trong đó có lực lượng hải quan trong việc áp dụng các biện pháp kiểm soát, phát hiện và xử lý hàng hóa xâm phạm quyền SHTT. Mặt khác, việc xác định giá trị của lô hàng vi phạm chưa phù hợp giữa Luật hình sự và Luật SHTT để từ đó làm cơ sở cho việc xem xét, quyết định hay áp dụng các hình thức xử phạt vi phạm hành chính hay xử theo luật hình sự. Bên cạnh đó, không nên áp dụng các biện pháp thực thi quyền SHTT đối với những hàng hóa phi thương mại với số lượng nhỏ.

Công tác thực thi cũng vẫn còn nhiều bất cập. Cơ quan giám định SHTT hiện chưa được thành lập để hỗ trợ kịp thời và hiệu quả cho các lực lượng thực thi. Cơ quan hải quan chưa có nhiều kinh nghiệm trong công tác khai thác, thu thập, phân tích thông tin và áp dụng quản lý rủi ro vào đấu tranh chống hàng giả, hàng nhái có liên quan đến hàng hóa xuất, nhập khẩu.

Một trở ngại không nhỏ đối với công tác thực thi là doanh nghiệp vẫn chưa thật sự quan tâm phối hợp với cơ quan hải quan trong việc bảo vệ quyền SHTT. Cụ thể là hoạt động trao đổi, phối hợp giữa cơ quan hải quan với các chủ sở hữu quyền SHTT, chủ nhãn hiệu hàng hóa trong việc cung cấp thông tin liên quan đến hàng hóa, người xuất khẩu, nhập khẩu vi phạm; hỗ trợ về mặt kinh phí, thiết bị trong việc phát hiện, xử lý hàng hóa xâm phạm quyền SHTT, hàng giả; động viên kịp thời cá nhân phát hiện bắt giữ hàng hóa xâm phạm còn hạn chế. Một số chủ sở hữu quyền, đại diện pháp lý về SHTT của chủ sở hữu quyền chưa hiểu rõ hoạt động của cơ quan hải quan.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp, hiệp hội và các đại diện thương mại chưa chủ động liên hệ trực tiếp với cơ quan hải quan để yêu cầu hỗ trợ, phối hợp trong công tác đấu tranh, phát hiện hàng xâm phạm quyền SHTT, hàng giả của chính mình. Nhiều doanh nghiệp chưa biết tới các hoạt động của cơ quan hải quan mặc dù ngành đã có nhiều nỗ lực trong việc đưa các thông tin có liên quan đến hoạt động thực thi bảo hộ quyền SHTT trên các phương tiện thông tin đại chúng. Kiến thức về lĩnh vực SHTT của một số doanh nghiệp còn hạn chế, dẫn đến việc yêu cầu cơ quan hải quan bảo vệ quyền SHTT không chính xác, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích của các doanh nghiệp khác. Một số doanh nghiệp còn có tư tưởng coi việc bảo vệ quyền SHTT là trách nhiệm của cơ quan hải quan, do vậy chỉ cần nộp đơn mà không có biện pháp phối hợp thường xuyên với cơ quan hải quan trong việc bổ sung, cung cấp thông tin có liên quan đến hoạt động nhập khẩu, kinh doanh hàng hóa có yêu cầu bảo hộ. Chính vì vậy, hiệu quả bảo hộ chưa cao.

Theo ông Trần Việt Hưng (Tổng cục Hải quan), để công tác bảo hộ quyền SHTT của lực lượng hải quan thực sự hiệu quả, quan trọng nhất là sự phối hợp chặt chẽ, kịp thời của các doanh nghiệp, chủ sở hữu quyền. Ông Hưng cũng mong muốn các doanh nghiệp, các chủ sở hữu quyền SHTT cần chủ động hơn nữa không chỉ trong việc cung cấp thông tin về bản thân doanh nghiệp, hàng hóa của mình mà còn chủ động trong việc phát hiện những hành vi vi phạm quyền SHTT của các cá nhân, tổ chức để cơ quan hải quan và các cơ quan thực thi kịp thời ngăn chặn, xử lý vi phạm.