Người ta vẫn nhắc đến bài học đắng cay từ việc nhập khẩu thiết bị, công nghệ (TBCN) của ngành xi măng ở thập niên 90 của thế kỷ trước.

Chỉ trong 7-8 năm, các địa phương đã ồ ạt nhập về hơn 50 dây chuyền sản xuất xi măng công nghệ lò đứng của Trung Quốc, để rồi chẳng bao lâu sau, đến năm 2004, nhiều nhà máy phải khai tử vì công nghệ lạc hậu, lãng phí năng lượng, gây ô nhiễm môi trường và quan trọng hơn là không có hiệu quả kinh tế.

Bài học đó chưa kịp lắng xuống thì ngành xi măng đã lại mắc ngay vào một sai lầm mới là phong trào làm xi măng lò quay, cũng với TBCN lạc hậu của Trung Quốc. Vì hàng của Trung Quốc quá rẻ, lại mua được ngay, cộng với thị trường trong những năm 2004-2005 trở về trước luôn trong tình trạng thiếu nên đã thúc đẩy phong trào đầu tư làm xi măng bằng mọi giá. Bài học của sự nóng vội này đến nay vẫn còn nguyên giá trị.

Theo Tổng cục Hải quan, kim ngạch nhập khẩu TBCN của nước ta từ thị trường Trung Quốc gần đây liên tục tăng. Cụ thể là nửa đầu năm 2011, kim ngạch nhập khẩu nhóm hàng này tăng lên gần 1,6 tỷ USD so với hơn 1 tỷ USD nửa đầu năm 2010. Trong đó, chiếm số lượng lớn là thiết bị trong ngành dệt may, da giày, các loại máy đóng gói, thiết bị điện, máy công cụ…

Trong khi đó, báo cáo của Cục Cảnh sát Môi trường cho thấy, hàng năm có tới hàng triệu tấn hàng nhập khẩu vào Việt Nam, qua các cảng biển, cửa khẩu biên giới phía Bắc và Tây Nam, trong số đó, khá nhiều các mặt hàng là máy móc thiết bị lạc hậu cũ hỏng hoặc có chứa chất nguy hại vượt nhiều lần tiêu chuẩn Việt Nam cho phép.

Tháng 9-2011, Bộ KH&CN đã chính thức vào cuộc khi ban hành công văn số 2035/BKHCN-KHTC cảnh báo về danh mục 2.255 DN bị loại bỏ do sử dụng công nghệ, máy móc lạc hậu, tiêu hao nhiều năng lượng và gây ô nhiễm môi trường của Trung Quốc. Trước đó, bảng danh mục này đã được Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin Trung Quốc công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng nước này vào ngày 11-7-2011. Các DN này thuộc 18 ngành nghề, trong đó có 154 DN sản xuất sắt, thép, 87 DN than luyện, 171 DN sản xuất hợp kim, 782 DN sản xuất xi măng, 599 DN sản xuất giấy, 4 DN sản xuất bột ngọt, 144 DN nhuộm và in...

Bộ KH&CN đề nghị các bộ, ngành, địa phương chỉ đạo các đơn vị trực thuộc hướng dẫn DN khi ký hợp đồng, mua sắm thiết bị cần tìm hiểu kỹ để tránh nhập khẩu nhầm các dây chuyền, công nghệ lạc hậu, gây ô nhiễm môi trường từ chính những DN mà Trung Quốc đã thông báo loại bỏ.