Không sản xuất vì không bán được

Chúng tôi khảo sát tại Nhà máy tấm lợp Gang Thép thuộc Công ty Cổ phần Cơ điện luyện kim Thái Nguyên (tỉnh Thái Nguyên) trong bối cảnh cuộc tranh luận  về việc cấm hay tiếp tục sản xuất tấm lợp fibro ximăng chứa chất amiăng chưa đến hồi ngã ngũ. Điều mà chúng tôi thấy là hoạt động sản xuất cầm chừng của nhà máy này. Hiện tại, hàng tồn kho nằm ngoài bãi của nhà máy lên tới hàng chục tỷ đồng. Khi thông tin về tác hại của amiăng được tuyên truyền rộng rãi, thị trường tấm lợp chứa amiăng sụt giảm đáng kể.

Tại dây chuyền số 3- dây chuyền sản xuất tấm lợp bán tự động hiện đại nhất trong số 3 dây chuyền của nhà máy đang nằm dài. Lác đác trong xưởng vài người thợ máy bảo dưỡng dây chuyền. Theo lãnh đạo nhà máy, đây là dây chuyền duy nhất đang chạy sản xuất. Hai dây chuyền sản xuất tấm lợp fibro ximăng còn lại của nhà máy, một đã được tháo dỡ và một đang ngừng sản xuất, chuẩn bị các thủ tục để tháo dỡ.

Giám đốc Nhà máy Nguyễn Văn Hồng cho biết, dây chuyền số 3 này được Nhà máy lắp đặt vào năm 2009, nhằm chủ động thực hiện theo tinh thần  không đầu tư mới, không mở rộng các cơ sở sản xuất tấm lợp có sử dụng cốt sợi amiăng cryzotyl (amiăng trắng). Đây là dây chuyền công nghệ bán tự động có thể sản xuất tấm lợp không amiăng với công suất 2 triệu tấm/năm.

Dây chuyền sản xuất tấm lợp không amiăng được Nhà máy tấm lợp Gang Thép sử dụng sản xuất tấm lợp chứa amiăng

Tuy nhiên, sau khi tính toán giá thành sản xuất, quảng bá hình ảnh sản phẩm và thăm dò thị trường, lãnh đạo nhà máy hoàn toàn thất vọng vì phản hồi từ thị trường, các đại lý phân phối và người tiêu dùng rất tệ. Cuối cùng, dây chuyền số 3, vốn được kỳ vọng sẽ sản xuất các tấm lợp không amiăng mãi vẫn là kỳ vọng. Vì thực tế, dây chuyền này vẫn vận hành, nhưng sản phẩm cho ra lại là những tấm lợp chứa sợi amiăng trắng.

Không chỉ riêng nhà máy tấm lợp Gang Thép, mà tình cảnh lắp đặt dây chuyển sản xuất tấm lợp amiăng nhưng sản phẩm không được thị trường chấp nhận là tình cảnh chung của nhiều nhà máy sản xuất tấm lợp. Theo kết quả khảo sát của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam tại Nhà máy sản xuất tấm lợp Tân Thuận Cường (Tứ Kỳ, Hải Dương), từ năm 2007, đơn vị này đã đầu tư dây chuyền sản xuất tấm lợp không amiăng, tuy nhiên dây chuyền này mỗi tháng chỉ chạy vài lần, bằng 1/10 công suất thiết kế và sản phẩm làm ra chỉ để xuất khẩu chứ không tiêu thụ được tại thị trường trong nước.

Theo các nhà sản xuất, do nhận thức của người dân về công dụng của tấm lợp không chứa amiăng còn chưa đầy đủ, trong khi đó giá của tấm lợp không amiăng còn cao hơn tấm lợp chứa amiăng nên đa số người dân vẫn sử dụng tấm lợp có chứa amiăng. Do đó, khi thị trường còn tồn tại song song hai loại tấm lợp này thì rất khó để tấm lợp không chứa amiăng có thể giành được sự tin dùng của người sử dụng- đa số là những người có điều kiện kinh tế khó khăn nơi vùng cao, vùng xa, ven biển.

Bỏ lỡ cơ hội phát triển công nghệ sản xuất vật liệu xây dựng không amiăng?

Xét về mặt sức khỏe, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã khẳng định amiăng trắng là nguyên nhân gây ra ung thư phổi, ung thư trung biểu mô, bệnh phổi amiăng, ung thư vòm họng và ung thư buồng trứng. Mỗi năm có 107 ngàn người chết do các bệnh liên quan tới amiăng và 1,5 triệu người khác phải sống chung với khuyết tật do các bệnh liên quan tới amiăng. Amiăng được coi là chất gây ung thư nghề nghiệp độc hại nhất với hơn một nửa số ca tử vong do ung thư nghề nghiệp. Như vậy, việc hạn chế và tiến tới cấm sử dụng amiăng trong sản xuất vật liệu công nghiệp là hướng đi tất yếu đã được nhiều quốc gia rốt ráo thực hiện.

Mới đây nhất, Văn phòng Chính phủ đã có Công văn truyền đạt ý kiến chỉ đạo của Phó thủ tướng Hoàng Trung Hải về việc triển khai đánh giá và kiểm soát tác hại vật liệu amiang trắng đến sức khỏe con người. Theo đó, Phó thủ tướng yêu cầu Bộ Xây dựng nghiên cứu, xây dựng Lộ trình cụ thể để thực hiện mục tiêu dừng sử dụng amiang trắng trong sản xuất tấm lợp vào năm 2020.

Sản phẩm tấm lợp chứa amiăng hiện đang tiếp tục được sản xuất và sử dụng, bất chấp những nguy cơ lớn đối với sức khỏe

Khác với thị trường Việt Nam, thị trường vật liệu xây dựng không chứa amiăng đang phát triển nhanh trong khu vực và trên thế giới. Có chuyên gia cho rằng, nếu như chúng ta không đẩy nhanh lộ trình cấm sử dụng amiăng trong sản xuất tấm lợp và vật liệu xây dựng, rất có thể tới đây, khi nhận thức của người dân được nâng lên, thị trường tấm lợp không amiăng phát triển thì miếng bánh béo bở này lại rơi vào tay các nhà sản xuất nước ngoài.

Khi công nghệ sản xuất tấm lợp không amiăng được phát triển tại Việt Nam sẽ là cơ hội cho giải quyết việc làm tại địa phương và cơ hội để chúng ta xác lập vị trí trong ngành công nghiệp xanh tại khu vực. Tăng cường sản xuất các sản phẩm này cũng sẽ làm giảm giá của các tấm lợp không amiăng, khi đó, người nghèo cũng sẽ được hưởng lợi. Hơn nữa, càng kéo dài lộ trình chấm dứt sử dụng amiăng trong sản xuất vật liệu xây dựng sẽ càng làm tăng nguy cơ bị phơi nhiễm trong tương lai từ các sản phẩm chứa amiăng cũng như nguy cơ bệnh tật liên quan tới amiăng.

Lãnh đạo Nhà máy tấm lợp Gang Thép cho biết, doanh nghiệp sẽ tuân thủ chủ trương không sử dụng amiăng trong sản xuất tấm lợp. Tuy nhiên, đại diện doanh nghiệp này cũng mong muốn việc cấm sử dụng amiăng cần có một lộ trình để doanh nghiệp giải quyết hàng tồn kho và thanh toán công nợ, đồng thời xây dựng chiến lược phát triển mới, giải quyết việc làm cho người lao động. Tuy nhiên, đại diện doanh nghiệp cũng không khẳng định sẽ phát triển theo hướng sản xuất tấm lợp không amiăng, mà có thể đầu tư dây chuyền sản xuất gạch ngói.