Huy chương Fields được trao tại Đại hội các nhà toán học quốc tế, diễn ra bốn năm một lần.

Các giải như giải Fields, giải Abel, hay giải Shaw đều mới chỉ trao cho một phụ nữ trong lịch sử của mình. Trong khi đó, giải Wolf, giải Crafoord và giải Breakthrough chưa từng trao cho phụ nữ trong lĩnh vực toán học.

Năm 2022, Quỹ Wolf, tổ chức trao giải Wolf, đã trao 6/10 giải cho phụ nữ trong các lĩnh vực vật lý, hóa học, nông nghiệp và kiến ​​trúc. “Trong lời kêu gọi đề cử, chúng tôi khuyến khích đề cử cả phụ nữ và nam giới,” Reut Inon-Berman, tổng giám đốc của quỹ, nói. Nhưng đối với toán học, nỗ lực này chưa đem lại kết quả, dù số ứng viên nữ ngày càng tăng, Reut Inon-Berman cho biết.

Karen Uhlenbeck giành giải Abel năm 2019 và cho đến nay là phụ nữ duy nhất nhận giải này.

Theo khảo sát của Hiệp hội Toán học Mỹ (AMS), phụ nữ chiếm 25% đến 30% số bằng tiến sĩ toán học ở nước này và tỷ lệ đó gần như ổn định trong khoảng thời gian từ năm 2007 đến năm 2018. Dữ liệu của AMS cũng cho thấy, 1/4 số giảng viên cơ hữu về toán học tại các trường đại học Mỹ là phụ nữ. Tuy nhiên, tỷ lệ này giảm xuống dưới 10% tại các trường đại học cấp bằng tiến sĩ toán và chỉ còn dưới 7% khi chỉ tính 50 khoa toán uy tín nhất trong nước - thấp hơn so với các lĩnh vực nghiên cứu khác: trung bình, phụ nữ nắm giữ 38% vị trí cơ hữu trong các lĩnh vực khoa học và kỹ thuật tại các trường đại học Mỹ, theo dữ liệu năm 2019.

5% số giải thưởng nghiên cứu toán học do AMS trao tặng là dành cho phụ nữ - một tỷ lệ không quá cách xa so với tỷ lệ nữ giảng viên tại các khoa toán hàng đầu của Mỹ (7%). Điều này cho thấy, nếu một phụ nữ đạt được chức danh giáo sư tại các tổ chức nghiên cứu hàng đầu, họ cũng sẽ được công nhận tương đương với các đồng nghiệp nam giới.

Liên minh Toán học Quốc tế (IMU), tổ chức trao giải Fields, nói rằng họ đang tìm cách để phụ nữ được công nhận một cách công bằng hơn. “Bầu không khí bên trong IMU nói chung ủng hộ phụ nữ," Marie-Françoise Roy, nhà toán học tại Đại học Rennes ở Pháp, cho biết. Một bước ngoặt đối với tổ chức này là việc Ingrid Daubechies trở thành người phụ nữ đầu tiên giữ chức chủ tịch IMU nhiệm kỳ 2011–14. IMU hiện có Ủy ban Toán học cho Phụ nữ do Roy đứng đầu.

Nhưng ngay cả những người ủng hộ bình đẳng giới cũng thường ngần ngại lên tiếng ủng hộ phụ nữ bởi khi phụ nữ có được vị trí cao, người ta có thể bình phẩm một cách rất khó chịu rằng, 'bạn được chọn vì áp lực phải chọn phụ nữ'. Bản thân phụ nữ cũng ít khi nghĩ đến việc yêu cầu được đề cử, vì họ cho rằng khả năng thắng giải sẽ rất thấp, dựa trên danh sách những người chiến thắng trong lịch sử.

Đối với Huy chương Fields năm nay, IMU lần đầu tiên thực hành các hướng dẫn về thành kiến ​​vô thức đối với cả các thành viên ủy ban và những người gửi đề cử.

Maryam Mirzakhani, qua đời năm 2017, là người phụ nữ duy nhất giành Huy chương Fields và là người Iran đầu tiên làm được điều này. Ngày sinh của bà đã trở thành ngày quốc tế không chính thức của phái nữ trong lĩnh vực toán học.

Trong khi đó, giải Abel vẫn nhận được ít đề cử phụ nữ, Hans Munthe-Kaas, nhà toán học tại Đại học Bergen, Na Uy, người chủ trì ủy ban giải thưởng từ năm 2019 đến năm 2022, cho biết. “Một vấn đề đối với giải Abel là, mặc dù điều này không được tuyên bố rõ ràng, đây là một giải thưởng thành tựu trọn đời,” Munthe-Kaas nói. Nhiều ứng viên đã thực hiện công việc đoạt giải cách đây hàng thập kỷ, khi mới có rất ít phụ nữ trong ngành toán học.

Một thay đổi đáng kể là sự kiện ra mắt giải thưởng được đặt theo tên một phụ nữ, nhà toán học Nga Olga Ladyzhenskaya, người suýt chút nữa đã giành giải Fields vào năm 1958. Ngoài ra, theo sáng kiến của các nhà toán học nữ Iran, ngày 12/5, sinh nhật của Mirzakhani, người phụ nữ duy nhất giành giải Fields cho đến nay, đã trở thành ngày quốc tế không chính thức của phái nữ trong ngành toán học.

Hoàng Nam