Bạch hoa xà thiệt thảo (trái) và bán chi liên

Bạch hoa xà thiệt thảo, còn gọi là cây lưỡi rắn hoa trắng, thường mọc hoang ở bờ ruộng, đồi núi. Theo Đông y, bạch hoa xà thiệt thảo có vị ngọt, nhạt, hơi đắng, tính mát, không độc, có tác dụng thanh nhiệt, lợi thấp, giải độc. Bộ phận dùng làm thuốc là toàn cây, dùng để trị chứng ho do phế nhiệt, viêm họng, viêm ruột thừa, kiết lỵ, sốt cao, ung nhọt, viêm gan, vàng da,…

Cây bán chi liên còn có tên là hoàng cầm râu. Theo Đông y, bán chi liên có vị hơi đắng, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, tiêu sưng, giảm đau,… Cây thường được sử dụng trong các trường hợp áp-xe phổi, viêm gan, xơ gan cổ trướng, hạn chế khối u tân sinh,…

Các bài thuốc có thành phần từ hai dược liệu là bạch hoa xà thiệt thảo và bán chi liên, từ lâu được dân gian sử dụng, ghi nhận sự hiệu quả nhất định trong điều trị bệnh về gan. Ngoài ra, các bác sỹ tại Bệnh viện Y học cổ truyền TPHCM cũng đã và đang có kinh nghiệm sử dụng bài thuốc kết hợp này để điều trị hiệu quả trên rất nhiều bệnh nhân có bệnh lý về gan, như viêm gan, xơ gan.

Để khai thác triệt để việc phối hợp hai loại dược liệu chữa các bệnh về gan, nhóm tác giả tại Bệnh viện Y học cổ truyền TPHCM đã thực hiện đề tài "Nghiên cứu hiện đại hóa bài thuốc Bạch hoa xà thiệt thảo – Bán chi liên có tác dụng bảo vệ gan".

Theo nhóm tác giả, bài thuốc dân gian từ hai loại dược liệu này được sử dụng dưới dạng thuốc sắc, hầu hết bệnh nhân chưa quen mùi vị, cảm thấy khó chịu và thường khó tuân thủ việc uống theo liều lượng trong thời gian 2 tuần hoặc dài hơn, dẫn đến hiệu quả điều trị bị hạn chế. Vì vậy, nếu thuốc được bào chế dưới dạng viên nang sẽ giúp giảm bớt mùi vị khó chịu của cao chiết, thuận tiện khi sử dụng vì được phân liều thành viên, dễ bảo quản và vận chuyển.

Theo đó, sau khi qua sơ chế, hai loại dược liệu trên được cho vào hệ thống chiết xuất và cô thành cao. Cao bạch hoa xà thiệt thảo - bán chi liên (cao BB) đạt chất lượng theo tiêu chuẩn cơ sở sẽ đem trộn với tá dược phù hợp; tiến hành sấy tầng sôi tạo hạt, đóng vào nang cứng bằng máy đóng nang tự động.

Viên nang BB có tác dụng bảo vệ gan. Ảnh: NNC

Cao chiết và viên nang chứa đủ các thành phần hoạt chất chính trong kiểm nghiệm chất lượng sản phẩm như asperulosid (trong bạch hoa xà thiệt thảo, có tác dụng kháng viêm) và scutellarin (trong bán chi liên, có tác dụng kháng viêm, chống ung thư). Nhóm nghiên cứu cũng đã đề ra tiêu chuẩn cơ sở cho cao chiết BB, trong đó tỷ lệ asperulosid trong cao chiết phải đạt mức không dưới 0,2%, và 0,4% với scutellarin.

Sau khi điều chế viên nang, nhóm đã thử nghiệm trên chuột cho thấy, sản phẩm không gây độc tính cấp đường uống. Cho chuột uống liên tục trong 90 ngày 1 – 2 viên/kg, kết quả chuột phát triển bình thường, không thể hiện sự bất thường về hành vi, thể trạng tổng quát, chức năng gan - thận và công thức máu. Viên nang cứng BB liều 1 – 2 viên/kg có tác dụng bảo vệ gan trên thực nghiệm gây tổn thương gan mạn bằng paracetamol hay ethanol. Tác dụng này tương đương với sylimarin (thuốc bảo vệ gan) liều 100mg/kg.

Đề tài nghiên cứu của nhóm tác giả đã được Sở KH&CN TPHCM nghiệm thu. Nhóm tiếp tục theo dõi độ ổn định, nghiên cứu tác dụng kháng viêm của sản phẩm và ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tế.

Thạch Thảo