Việc xử lý tro xỉ, thạch cao làm nguyên, vật liệu xây dựng tại các nhà máy vẫn còn khó khăn, cần có giải pháp cụ thể. Ảnh minh họa

Để việc xử lý tro xỉ, thạch cao đảm bảo tiêu chuẩn cũng như không gây ô nhiễm môi trường, Bộ trưởng Bộ Xây dựng đã ban hành Thông tư hướng dẫn sử dụng tro, xỉ, thạch cao làm nguyên liệu sản xuất vật liệu xây dựng và dùng trong các công trình xây dựng. 

Thông tư này hướng dẫn việc sử dụng tro, xỉ, thạch cao phát thải từ các nhà máy nhiệt điện, nhà máy hóa chất, phân bón và các cơ sở công nghiệp khác đã được xử lý đạt tiêu chuẩn làm phụ gia, nguyên liệu sản xuất vật liệu xây dựng và sử dụng trong công trình xây dựng.

Theo Thông tư hướng dẫn, tro xỉ, thạch cao đạt chuẩn chứa tại cơ sở phát thải hoặc cơ sở xử lý phải được phân loại riêng theo các mục đích sử dụng khác nhau, ghi nhãn rõ ràng để tránh nhầm lẫn trong việc cung cấp cho người sử dụng. Tro xỉ, thạch cao đạt chuẩn được vận chuyển như hàng hoá thông thường và phải thực hiện bằng phương tiện phù hợp, bảo đảm không làm rò rỉ, rơi vãi, gây ô nhiễm môi trường.

Tro xỉ có thể sử dụng làm phụ gia khoáng cho xi măng; thay thế một phần sét để sản xuất clanhke xi măng; thay thế một phần sét để sản xuất gạch đất sét nung; làm phụ gia khoáng hoạt tính cho bê tông và gạch không nung; làm vật liệu san lấp công trình, hoàn nguyên mỏ và các ứng dụng khác.

Thạch cao FGD, PG có thể sử dụng làm phụ gia điều chỉnh thời gian đông kết cho xi măng; nguyên liệu làm khuôn cho ngành gốm sứ; nguyên liệu sản xuất tấm thạch cao xây dựng; nguyên liệu sản xuất tấm phào chỉ trang trí cho công trình xây dựng; vữa thạch cao và các vật liệu khác.

Tro xỉ, thạch cao làm nguyên liệu sản xuất vật liệu xây dựng phải được chứng nhận hợp quy, hợp chuẩn quy định cho nguyên liệu sản xuất sản phẩm tương ứng. Trường hợp cơ sở sản xuất các chủng loại vật liệu xây dựng không có yêu cầu về nguyên liệu hoặc cơ sở sản xuất có hoạt động sản xuất đồng thời là hoạt động xử lý tro, xỉ, thạch cao thì không yêu cầu chứng nhận hợp chuẩn, hợp quy đối với tro, xỉ, thạch cao.

Dù đã có hướng dẫn tuy nhiên thực tế hàng năm, các nhà máy nhiệt điện than ở Việt Nam vẫn thải ra hàng trăm nghìn tấn phụ phẩm (tro bay, xỉ đáy lò). Hầu hết lượng tro này là một loại rác thải công nghiệp, gây ảnh hưởng xấu đến môi trường. Hiện có khoảng hơn 48 triệu tấn tro xỉ, thạch cao tồn đọng tại các nhà máy nhiệt điện và phân bón doanh nghiệp đang gặp khó khăn trong công tác tiêu thụ.

Phó Cục trưởng Cục Kỹ thuật An toàn và Môi trường Công nghiệp Đỗ Phương Dung cho biết, các doanh nghiệp phát sinh tro, xỉ, thạch cao gặp không ít khó khăn trong việc xử lý, tiêu thụ tro, xỉ, thạch cao dẫn đến tình trạng tro xỉ, thạch cao bị tồn đọng tại bãi chứa ngày càng lớn, nhiều doanh nghiệp có nguy cơ không còn chỗ chứa tro, xỉ, thạch cao phát sinh.

Tương tự, ông Phạm Sinh Thành - Trưởng phòng Công nghiệp Môi trường - Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp, Bộ Công Thương cũng khẳng định: "Hiện nay, việc xử lý, tiêu thụ tro, xỉ, thạch cao của doanh nghiệp đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Tuy nhiên, vẫn còn những nguyên nhân khác nhau nên các doanh nghiệp chưa giải phóng hoàn toàn được lượng tro, xỉ, thạch cao đã tồn từ trước tại bãi chứa đảm bảo đáp ứng lượng tồn trữ tại bãi chứa của các nhà máy nhiệt điện, nhà máy hóa chất, phân bón nhỏ hơn tổng lượng phát thải của 2 năm sản xuất. Lượng tiêu thụ chưa cân bằng với lượng phát thải, tổng khối lượng tro, xỉ, thạch cao lưu giữ tại bãi chứa của nhà máy hiện còn rất lớn và vẫn tiếp tục tăng cao; nhiều bãi thải chỉ còn khả năng lưu chứa trong một vài năm tới.

Thực tế, tro xỉ các nhà máy đã được sử dụng làm vật liệu san lấp ở nhiều địa phương như tỉnh Quảng Ninh, đem lại hiệu quả lớn cho cả địa phương và doanh nghiệp. Nhu cầu san lấp tại Bình Thuận, Ninh Thuận củng rất cao nhưng hiện nay khối lượng tro xỉ được đưa đi san lấp không đáng kể. Ngoài ra, nhu cầu vật liệu làm nền đường cho dự án đường cao tốc Bắc - Nam rất lớn, riêng giai đoạn 1 của dự án, từ nay đến năm 2024, tổng nhu cầu vật liệu san lấp khoảng 50 triệu m3.

Bộ Giao thông Vận tải cũng có văn bản chỉ đạo các ban quản lý dự án gần nhà máy nhiệt điện nghiên cứu, lựa chọn các hạng mục công trình phù hợp để sử dụng tro, xỉ nhưng đến nay, chưa có dự án nào sử dụng tro xỉ làm vật liệu.

Bàn về giải pháp, ông Nguyễn Văn Cường, Trưởng phòng An toàn, Tổng công ty Điện lực -TKV cho biết, để đẩy mạnh tiêu thụ tro, xỉ bên cạnh việc tuyên truyền nâng cao nhận thức của doanh nghiệp, người dân, xã hội, Nhà nước cần tháo gỡ về mặt cơ chế, có chính sách chế độ hỗ trợ tiêu thụ tro, xỉ, đặc biệt là các nhà máy nằm xa khu vực trung tâm phải thuê xử lý tro xỉ. Đồng thời, Bộ Công Thương, Bộ Tài nguyên và Môi trường và chính quyền các địa phương cần có hướng dẫn/quy định chi tiết về các thủ tục pháp lý trong việc xử lý tiêu thụ tro xỉ.

Đại diện Nhà máy Nhiệt điện BOT Hải Dương cho rằng, vấn đề không phải nằm ở tro xỉ, thạch cao mà là từ các quy định, chính sách trong bảo vệ môi trường, chính sách để cho các sản phẩm hàng hóa đó có thể tiêu thụ ngoài thị trường.

Đại diện các doanh nghiệp cũng kiến nghị, Bộ Xây dựng ban hành định mức, tiêu chuẩn kỹ thuật thi công và nghiệm thu sử dụng tro xỉ đắp nền đường ô tô và Bộ Tài nguyên và Môi trường sớm hoàn thiện tiêu chuẩn, chỉ dẫn kỹ thuật sử dụng tro, xỉ hoàn nguyên mỏ, chưa hướng dẫn đồng xử lý tro xỉ, thạch cao trong sản xuất vật liệu xây dựng, chưa hướng dẫn chôn lấp tro, xỉ, thạch cao trong trường hợp tro xỉ , thạch cao không sử dụng tái chế được.

Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 12249:2018 về “Tro xỉ nhiệt điện đốt than làm vật liệu san lấp"

Hiện nay, theo Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10/1/2022 quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường 2020, tro, xỉ, thạch cao được coi là chất thải thông thường và sau khi được hợp chuẩn hợp quy thì quản lý như đối với sản phẩm hàng hóa. Việc sử dụng tro, xỉ, thạch cao các nhà máy nhiệt điện, hóa chất đạt chuẩn làm nguyên liệu trong sản suất vật liệu và công trình xây dựng sẽ rất hiệu quả vì ngành vật liệu xây dựng sử dụng nhiều, thay thế một phần khoáng sản, góp phần giảm ô nhiễm môi trường.

Trước đó vào ngày 28/9/2018, Bộ Khoa học và Công nghệ đã ký quyết định số 2847/QĐ-BKHCN công bố Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 12249:2018 về “Tro xỉ nhiệt điện đốt than làm vật liệu san lấp - Yêu cầu chung”.

Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 12249:2018 quy định các chỉ tiêu kỹ thuật đối với tro xỉ nhiệt điện, hỗn hợp tro xỉ nhiệt điện đốt than làm vật liệu san lấp bao gồm: thông số ô nhiễm và mức giới hạn trong nước chiết phải đáp ứng yêu cầu quy định đối với nước thải công nghiệp, độ trương nở thể tích và chỉ số hoạt động phóng xạ an toàn. 

Theo quy định tro xỉ nhiệt điện, hỗn hợp tro xỉ nhiệt điện phải được giám sát từ cơ sở phát thải, công tác vận chuyển, lưu trữ, xử lý vật liệu, xây dựng và trong quá trình sử dụng đảm bảo tro xỉ nhiệt điện, hỗn hợp tro xỉ được sử dụng an toàn và đáp ứng yêu cầu môi trường.

Tro xỉ nhiệt điện, hỗn hợp tro xỉ nhiệt điện sử dụng làm vật liệu san lấp phải kết hợp với các điều kiện môi trường tự nhiên khu vực san lấp, mục địch sử dụng bãi san lấp, biện pháp an toàn và các gải pháp kỹ thuật sử dụng. Tro xỉ phải được kiểm tra chất lượng vật liệu thông qua các kiểm tra, thí ngiệm được quy định trong tiêu chuẩn n ày.

Phiếu kiểm tra chất lượng vật liệu đạt chuẩn thực hiện không quá 1 năm hoặc khi nguồn tro xỉ nhiệt điện phát thải có sự thay đổi công nghệ đốt than, than nguyên liệu đầu vào và công nghệ xử lý tro xỉ.

Việc ghi nhãn, tro xỉ nhiệt điện, hỗn hợp tro xỉ nhiệt điện làm vật liệu san lấp khi xuất xưởng phải ghi rõ tên, địa chỉ cơ sở xuất tro xỉ, hỗn hợp tro xỉ; chủng loại, khối lượng, ngày xuất, phiếu kiểm tra chất lượng vật liệu đạt chuẩn. 

Khi vận chuyển và bảo quản tro xỉ nhiệt điện cần có biện pháp che phủ tránh phát tán bụi, ảnh hưởng của nước mưa và lẫn tạp chất có hại tới môi trường. Trong trường hợp cần có biện pháp thích hợp để đảm bảo độ ẩm yêu cầu.