SỞ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ THÀNH PHỐ CẦN THƠ

Đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia

Nghiên cứu về sự đa dạng đặc điểm hình thái của cá linh rìa xiêm (Henicorhynchus siamensis) phân bố trên sông Tiền và sông Hậu

[25/02/2025 08:36]

Nghiên cứu được thực hiện nhằm so sánh đặc điểm hình thái của cá linh rìa xiêm phân bố trên sông Tiền và sông Hậu. Mẫu cá được thu ở trên hai nhánh sông, thuộc tỉnh An Giang, Cần Thơ, Đồng Tháp và Tiền Giang (34-35 cá thể/ quần thể). Các quần thể giống nhau ở các chỉ tiêu đếm nhưng khác biệt có ý nghĩa thống kê (p<0,05) ở chỉ tiêu hình thái đo với 16/20 chỉ số sinh trắc (tỉ lệ số đo được tính theo chiều dài chuẩn và chiều dài đầu). Kết quả này không thay đổi khi áp dụng phương pháp loại trừ ảnh hưởng của kích cỡ đến các chỉ tiêu đo. Phân tích nhóm dựa trên 20 chỉ số hiệu chỉnh cho kết quả xếp đúng 80-91,4% cá thể vào nhóm thu mẫu ban đầu. Nhìn chung, cá linh rìa xiêm ở quần thể Tiền Giang và An Giang có tỉ lệ phân nhóm đúng cao do có sự khác biệt so với các quần thể cá còn lại.

Trong số các loài cá ở đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), cá linh (họ cá chép Cyrinidae) là một trong những loài có giá trị kinh tế, đóng vai trò quan trọng và góp phần làm phong phú hệ sinh thái trong mùa lũ. Loài cá này còn là nguồn thực phẩm ưa thích mà mang lại thu nhập đáng kể cho người dân khu vực.

Cá linh rìa xiêm có đặc điểm hình thái bên ngoài là hình thoi, dẹp bên, thân cao vừa phải. Cụ thể: Thân của loài cá này phủ vảy tròn, nhỏ, tì lên nhau xếp như ngói lợp. Cá có màu trắng bạc. Đầu ngắn, thuôn, cân đối, mõm ngắn và không có râu. Mắt ở hai bên, tròn và ở giữa đầu. Vi cá có những tia vi được căng bởi một lớp da mỏng. Viền phía trên lưng cá hơi cong, thuôn hơn ở viền phía dưới bụng. Vi đuôi phân thuỳ sâu, hai thuỳ tương đối bằng nhau. Đường bên chạy thẳng giữa thân và cuống đuôi.

Nghiên cứu chỉ ra rằng các chỉ tiêu đo hình thái giữa các quần thể được so sánh đã cho kết quả giống nhau giữa hai loại số liệu (sinh trắc và số hiệu chỉnh). Điều này chứng tỏ sự khác biệt chỉ tiêu đo của cá linh rìa xiêm giữa các quần thể không chỉ phụ thuộc vào kích cỡ cá mà còn phụ thuộc vào môi trường sống. Đó là do sự khác biệt về điều kiện môi trường sống (ảnh hưởng đến thức ăn sẵn có và hoạt động bắt mồi của cá,...), mùa vụ sinh sản, giai đoạn phát triển của cá,.. Kết quả tương tự cũng tìm thấy trên cá hường khi so sánh năm quần thể cá   ở ĐBSCL và có tới 23/23 chỉ tiêu thể hiện khác biệt rất có ý nghĩa thống kê. Một nghiên cứu khác trên quần thể cá trê vàng nuôi và tự nhiên thu ở các tỉnh thuộc ĐBSCL, dựa trên các chỉ tiêu đo sau khi được  hiệu  chỉnh cho thấy có 19/21 chỉ tiêu có sự khác. Ngoài ra, việc nghiên cứu trên quần thể cá chốt sọc ở U Minh Thượng và các vùng khác ở ĐBSCL cho thấy các chỉ tiêu sinh trắc khác biệt có ý nghĩa (p<0,05) giữa các quần thể ở 22/23 chỉ tiêu.Có nhiều nguyên nhân có thể giải thích cho sự đa dạng về hình thái của cá như môi trường sống khác  nhau  hoặc  do  khác  biệt  di  truyền. Đối  với nghiên cứu này, yếu tố môi trường sống hay còn gọi là thuỷ vực khác nhau đã tạo nên khác biệt về hình thái của các quần thể cá linh rìa xiêm. Cụ thể là, quần thể cá ở Tiền Giang có sự tách biệt so với các quần thể còn lại do Tiền Giang nằm ở cuối nhánh sông Tiền. Ngoài ra, quần thể cá   ở An Giang,  Cần  Thơ  thuộc  nhánh  sông  Hậu và  Đồng Tháp thuộc  phần đầu  của nhánh sông Tiền nên có một vài cá thể trùng lắp lên nhau. Kết quả trên cho thấy có sự đa dạng hình thái của cá khi sống ở các thuỷ vực khác nhau.

Kết quả nghiên cứu cho thấy cá linh rìa xiêm có sự khác biệt về các chỉ tiêu đo hình thái (16/20 chỉ tiêu) nhưng không có sự khác biệt về các chỉ tiêu đếm giữa các quần thể cá phân bố ở bốn khu vực trên sông Tiền và sông Hậu. Sự khác biệt các chỉ tiêu đo cho kết quả phân nhóm cá thể chính xác vào nhóm quần thể ban đầu đạt từ 80% đến 91,4%. Các chỉ tiêu dài đầu, đường kính mắt, rộng đầu, khoảng cách trước vi ngực, khoảng cách trước vi bụng, dài cuống đuôi, chiều dài gốc vi hậu môn, khoảng cách giữa vi bụng và vi hậu môn, khoảng cách trước vi hậu môn có vai trò quan trọng để phân biệt bốn quần thể cá linh rìa xiêm ởĐBSCL với số đo sau hiệu chỉnh ảnh hưởng của kích cỡ.

Tạp chí Khoa học Đ ại học Cần Thơ Tập 61, Số 1B (2025)
Bản quyền @ 2017 thuộc về Sở Khoa học và Công nghệ thành phố Cần Thơ
Địa chỉ: Số 02, Lý Thường kiệt, phường Tân An, quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ
Điện thoại: 0292.3820674, Fax: 0292.3821471; Email: sokhcn@cantho.gov.vn
Trưởng Ban biên tập: Ông Trần Đông Phương An - Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ thành phố Cần Thơ