Phó Chủ tịch UBND TP. Cần Thơ Nguyễn Văn Khởi và Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP. Cần Thơ Ngô Anh Tín trao biểu trưng cho Hồ Quang Cua

Tại đây, ông Hồ Quang Cua đã kể lại hành trình gian nan đưa hạt gạo Việt Nam thành gạo ngon thế giới, có giá trị 1.000 USD/tấn. Ông cho đây là hành trình gian nan nhưng đầy tự hào, minh chứng cho sức mạnh của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong nông nghiệp Việt Nam.

Ông cho biết thêm, dù trong bối cảnh nào, ngành trồng lúa vẫn mang theo nỗi nhọc nhằn của người nông dân, và đời sống của họ ít khi được cải thiện, bởi lẽ phẩm chất lúa gạo làm ra chưa đáp ứng được người trung lưu, khiến sản phẩm chủ yếu được bán cho những người có thu nhập thấp.

Khát vọng từ thuở học trò

Khát vọng tạo ra gạo ngon nhất thế giới nảy sinh trong ông từ thuở còn học trung học, khi ông chứng kiến sạp gạo thơm lừng, vốn đã nức tiếng ở châu Âu trên trăm nước, lại được trồng ngay tại quê nhà. Sau khi tốt nghiệp đại học và trở về quê nhà công tác, ông bắt đầu hành trình sưu tập và nghiên cứu các giống lúa thơm từ năm 1980. Đến thập niên 1990, một chuyến công tác đến Thái Lan giúp ông hiểu sâu hơn về giống lúa thơm nổi tiếng của nước bạn – trở thành mảnh ghép quan trọng trong hành trình nghiên cứu.

Đặc biệt, bước ngoặt quan trọng đến vào cuối thập kỷ 1990, sau khi phân tích phẩm chất giống lúa ST3 từ một đề tài tại Sở Khoa học và Công nghệ Sóc Trăng, ông nhận thấy giống này đã tiệm cận phẩm chất gạo Khao Dak Mali của Thái Lan, cả về chỉ số hình học, lý, hóa tính cũng như phẩm chất cơm gạo.

Ông Hồ Quang Cua chia sẻ kinh nghiệm tại buổi Lễ phát động CASTID 2025

20 năm vượt ải để đến đích

Từ những năm 2000, Anh hùng Lao động đã quyết tâm bắt đầu cuộc hành trình chọn tạo giống để đạt được mục tiêu như Thái Lan, bằng cách thành lập một hội nhóm, tạo điều kiện cho các thành viên được đi học nâng cao, tìm đất lập trại, xây dựng cơ sở và tìm nguồn tài trợ. Cuộc hành trình vượt ải này kéo dài ròng rã 20 năm thì mới đến đích.

Tại thời điểm giống ST3 thành công vào năm 2001 và được nông dân đón nhận, ông đã phải đối mặt với sự hoài nghi và những lời khuyên mang tính rào cản từ giới khoa học tinh hoa trong nước và quốc tế. Những chuyên gia hàng đầu, từ giáo sư chuyên ngành giống đến chuyên viên cao cấp của tổ chức quốc tế, đều lên tiếng đại ý: “Hãy khiêm tốn, chớ trèo cao, đừng hòng có lúa ngàn đô/tấn”.

Mặc dù vậy, ông vẫn giữ bình tĩnh và chưa bao giờ tự ti, bởi ông đã có ST3. Khi đó, chiến lược quan trọng nhất sau đó là tổ chức lai lúa thơm ở ĐBSCL với Lúa Tám Tiến Vua ở miền Bắc.

Quá trình lai tạo và chọn thuần theo ông Hồ Quang Cua là rất công phu, kéo dài 2 năm lai và cần 5,5 năm, tương đương 11 vụ, để chọn thuần, trước khi gửi đi khảo nghiệm quốc gia và hoàn thành vào năm 2018. Chính nhờ quá trình lai tạo phức tạp và bền bỉ này, gạo ST25 có tính mới hoàn toàn và có tính khác biệt về phẩm chất với tất cả các loại gạo khác.

ST25: Nâng tầm vị thế gạo Việt

Thành công cuối cùng của ST25 đã mang lại những hiệu quả và tác động kinh tế, xã hội hết sức ý nghĩa. Cùng với nhóm gạo mềm cơm đang làm chủ thị trường thế giới, 8 năm góp mặt trên hội nghị và hội thi gạo ngon nhất thế giới đã nâng tầm vị trí của hạt gạo Việt Nam. ST25 đã vượt Thái Lan chiếm ngôi đầu bảng vào năm 2019 và tiếp tục được công nhận, đến năm 2025 được giải nhất lần thứ 3.

Ông Cua nhận định, về mặt kinh tế, gạo ST25 đạt giá 1.000 USD/tấn, được xem là mức cao nhất thế giới. Giá lúa đầu mùa gần thu hiện trên 9.000 đồng/kg, gấp rưỡi nhóm gạo mềm thông dụng, giúp hàng trăm hộ nông dân có lãi từ 35 đến 50 triệu đồng/ha, tạo động lực lớn cho nông dân vùng lúa - tôm. Thương hiệu gạo Việt Nam hiện đang được biết đến nhiều nhất trên thế giới, và thành công này được quốc tế công nhận.

Tuy nhiên, ông Cua cũng không quên chỉ ra một thiếu sót lớn đang cản trở việc tối đa hóa lợi ích quốc gia: Đó là Việt Nam vẫn chưa có một thương hiệu gạo quốc gia được chứng nhận và cấp phát cho các doanh nghiệp khai thác kinh doanh theo một quy chuẩn chất lượng.

Ngoài ra, ông nhấn mạnh bài học từ Thái Lan, quốc gia đã thu về nhiều tỷ đô la một năm trong hai mươi năm qua nhờ xây dựng và quản lý nhãn hiệu chứng nhận gạo thơm của họ. Vì thế, Anh hùng Lao động Hồ Quang Cua tha thiết mong điều này sớm được thực hiện, bởi lẽ nó sẽ là niềm vui chung của nông dân và doanh nghiệp, và là chìa khóa để nông dân Việt Nam khá lên.

Bài phát biểu của ông đã trở thành điểm nhấn đặc biệt tại buổi Lễ phát động CASTID 2025, đây không chỉ bởi câu chuyện nghiên cứu khoa học, mà còn bởi tinh thần kiên định, đổi mới sáng tạo và niềm tin mãnh liệt vào giá trị hạt gạo Việt Nam. Ngoài ra, cũng chính là thông điệp truyền cảm hứng mạnh mẽ cho hành trình phát triển bền vững của nông nghiệp Đồng bằng sông Cửu Long nói riêng và Việt Nam nói chung.