Toàn cảnh phiên họp lần thứ nhất Hội đồng chính sách nhiệm kỳ 2012-2016. (Ảnh: Mai Hà)

Thủ tướng thông báo, tại Hội nghị Ban chấp hành Trung ương 6 vừa rồi đã thông qua Nghị quyết về KH-CN, trong đó xác định rõ việc tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ tổ chức, cơ chế quản lý, cơ chế hoạt động KH-CN là khâu đột phá, nhất là tập trung đổi mới công tác xây dựng chiến lược, kế hoạch phát triển KH-CN, phương thức đầu tư, cơ chế tài chính, chính sách cán bộ, cơ chế hoạt động tự chủ của các tổ chức KH-CN.

Vì vậy, Thủ tướng đề nghị Hội đồng cần tập trung nghiên cứu để đánh giá được tác động của hệ thống chính sách đối với hoạt động KH-CN “Tôi muốn nhấn mạnh một điều là hệ thống cơ chế, chính sách cho hoạt động KH-CN hiện nay do nhiều bộ, ngành ban hành như chính sách đầu tư do Bộ Kế hoạch và Đầu tư, cơ chế tài chính do Bộ Tài chính, chính sách sử dụng cán bộ do Bộ Nội vụ… Vì vậy các bộ ngành hãy cùng Bộ KH-CN xem xét, tiến hành những đổi mới cần thiết để chúng ta sớm có được hệ thống cơ chế, chính sách tốt, phù hợp với đặc thù của KH-CN” .

Phải đặt hàng nghiên cứu

Vì sao còn nhiều kết quả nghiên cứu khoa học chưa được đưa vào thực tiễn? Theo Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân, ngoài vấn đề tài chính và cơ chế chính sách thì còn vấn đề nữa là đặt hàng, bởi hiện nay các tỉnh, các ban ngành chưa có nhiều đặt hàng mà chủ yếu là do các nhà khoa học tự nghĩ ra đề tài rồi đề xuất thực hiện. Sau khi hoàn thành, nếu không có đơn vị có nhu cầu chuyển giao thì các nhà khoa học đành phải “cất đi”. Cho nên trong thời gian tới, các bộ, ngành phải đặt hàng đề tài phục vụ cho chính ngành của  mình.

Phó Thủ tướng cũng cho biết, hiện nay Bộ KH-CN và Bộ Tài chính đang soạn thảo hướng dẫn, cụ thể hóa các vấn đề khoa học, vấn đề chi theo hiệu quả và chỉ kiểm soát hiệu quả cuối cùng của đề tài, quản lý đầu ra của đề tài. Tuy nhiên, Phó Thủ tướng cũng yêu cầu Hội đồng nên có chính sách về vấn đề rủi ro trong nghiên cứu, cần phải chấp nhận có sự không thành công của nghiên cứu khoa học, phải thay đổi tư duy cứ chi tiền là phải thành công mà nên xây dựng quy định cho từng loại đề tài, ví dụ đề tài cấp, cấp bộ bao là nhiêu tiền và phải chấp nhận việc có những đề tài thực hiện không thành công.

Phát biểu tại Phiên họp, TS. Nguyễn Quân, Bộ trưởng Bộ KH-CN cho biết, đối với các cơ chế KH-CN đặc thù cần phải có Luật riêng, người lãnh đạo phải có tầm và phải tập hợp được đội ngũ nhà khoa học hàng đầu trong và ngoài nước.

Bộ trưởng cam kết: “Bộ KH-CN sẽ có trách nhiệm tập hợp các nhà khoa học hàng đầu người Việt Nam trong và ngoài nước; đồng thời mong muốn có một môi trường làm việc tốt trong nước theo mô hình quốc tế để họ về làm việc, cống hiến cho đất nước. Bởi hiện nay nước ta chưa có Viện nào đáp ứng được môi trường làm việc của các nhà khoa học đang nghiên cứu ở nước ngoài. Trước mắt chúng tôi sẽ trình quốc hội riêng về vấn đề mô hình Viện KIST, phải có một cơ chế đặc biệt, nếu không sẽ lại chỉ cho ra đời một Viện na ná Viện nào đó”.

GS.TS Nguyễn Thanh Liêm, Giám đốc Bệnh viện nhi Trung ương cho rằng, để nền KH-CN Việt Nam tiếp cận được với nền KH-CN tiên tiến thế giới thì cần bắt đầu từ cơ chế tuyển chọn, cơ chế đào tạo, cơ chế đãi ngộ nhân lực cho hoạt động KH-CN phải thật bài bản, tránh tình trạng như hiện nay là khi muốn tiếp thu một tiến bộ mới thì các cơ sở rơi vào tình trạng lúng túng trong việc cử cán bộ đi học, hay mời chuyên gia đến nhưng lại không có kinh phí. Vì vậy, Chính phủ nên có kênh riêng để đào tạo các nhà khoa học có tiềm năng và tài năng.

Thực tế hiện nay, kết quả nghiên cứu khoa học nước ta còn hạn chế, chưa được áp dụng nhiều vào thực tế là do cơ chế tài chính chậm đổi mới. PGS.TS Hoàng Văn Phong, Chủ tịch Hội đồng cho rằng, vướng mắc chính là ở vấn đề tư duy chưa chấp nhận việc nghiên cứu thất bại mà chỉ mặc định nghiên cứu phải thành công, dẫn đến kìm hãm sự đam mê, sự chia sẻ, tính quyết đoán của người nghiên cứu.

Sớm ban hành cơ chế đặc thù với các nhà khoa học

Tại Phiên họp, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đánh giá cao những đóng góp của Hội đồng Chính sách KH-CN Quốc gia trong xây dựng thể chế, cơ chế chính sách, đưa KH-CN vào cuộc sống. Thủ tướng nêu rõ, Nghị quyết Trung ương 6 đã xác định việc tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ tổ chức, cơ chế quản lý, cơ chế hoạt động khoa KH-CN là khâu đột phá, trong đó tập trung đổi mới công tác xây dựng chiến lược, kế hoạch phát triển KH-CN, phương thức đầu tư, cơ chế tài chính, chính sách cán bộ, cơ chế hoạt động tự chủ của các tổ chức KH-CN.

Thủ tướng đề nghị các chuyên gia, nhà khoa học, quản lý cần bám sát mục tiêu, yêu cầu phát triển kinh tế xã hội, mục tiêu phát triển KH-CN của đất nước và các nhiệm vụ, giải pháp vừa được Hội nghị Trung ương 6 thông qua.

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cũng đề nghị Hội đồng nghiên cứu xây dựng cơ chế chính sách, đãi ngộ các nhà khoa học, từ lựa chọn đề tài đến đề xuất cơ chế, đặc biệt là đặt hàng nghiên cứu liên quan đến các vấn đề cấp thiết của xã hội. Đồng thời đề xuất cơ chế cụ thể cho nhóm sản phẩm trọng điểm quốc gia, cơ chế khoán trong thực hiện đề tài KH-CN,…Thủ tướng lưu ý Hội đồng cần nhanh chóng nghiên cứu cơ chế khoán trong thực hiện các đề tài KH-CN, xây dựng kế hoạch trong 5 năm tới cũng như các cơ chế nhằm huy động mọi nguồn lực đầu tư cho KH-CN.

Ghi nhận những ý kiến đóng góp của các đại biểu tại Phiên họp, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã giải đáp những băn khoăn của các nhà khoa học về các vấn đề đang bị coi là rào cản của KH-CN hiện nay như cơ chế tài chính, cơ chế hoạt động KH-CN, cơ chế chính sách nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của đội ngũ trí thức, thu hút nguồn nhân lực. Đồng thời, Thủ tướng bày tỏ mong muốn tiếp tục nhận được nhiều ý kiến tư vấn, đề xuất kịp thời từ Hội đồng nhằm đổi mới cơ chế, chính sách phát triển KH-CN để KH-CN sớm trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp và là động lực then chốt cho sự phát triển của đất nước trong giai đoạn mới.