Cách đây 3 năm, để tiếp tục dự án chế tạo thiết bị cơ khí thuỷ công, Viện Nghiên cứu Cơ khí đã phải thế chấp tài sản để vay tiền, tuy nhiên việc chỉ được xếp hạng tín nhiệm trung bình khá nên trong tình hình khó khăn về vốn, các viện nghiên cứu thường là đối tượng bị hạn chế cho vay đầu tiên.

Đây chỉ là một trong nhiều khó khăn mà các viện nghiên cứu gặp phải trong quá trình chuyển sang tự chủ, tự chịu trách nhiệm theo Nghị định 115/2005/NĐ-CP của Chính phủ.

Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Cẩm Tú, sau 6 năm thực hiện, Nghị định 115/2005/NĐ-CP đã cho thấy sự đúng đắn về chủ trương chuyển đổi mô hình hoạt động của các tổ chức khoa học-công nghệ (KHCN) nhằm tăng cường tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm, qua đó, phát huy tính sáng tạo của cán bộ KHCN.

Đến nay, Bộ Công Thương có 21/22 viện nghiên cứu được phê duyệt chuyển đổi hoạt động theo mô hình mới của Nghị định 115/2005 NĐ-CP. Nhìn chung, các viện đã chuyển biến tốt về tính tự chủ về tổ chức, tài chính, nhân lực.

Theo ông Nguyễn Đình Hiệp, Vụ trưởng Vụ Khoa học công nghệ (Bộ Công Thương), sau khi chuyển đổi mô hình hoạt động, doanh thu của phần lớn các viện đều tăng cao. Đặc biệt, một số viện như Viện Cơ khí Năng lượng mỏ, Viện Máy và Dụng cụ công nghiêp (IMI) có doanh thu trên 500 tỷ đồng/năm. Trong đó, tỷ trọng doanh thu từ hoạt động tự chủ chiếm tới 90% tổng doanh thu.

Tuy nhiên, tại một hội nghị do Bộ Công Thương tổ chức mới đây, đại diện các viện cho biết, khi chuyển sang cơ chế tự chủ, các viện vẫn khó vay vốn ngân hàng và hình thành vốn lưu động để chuyển giao công nghệ.

Đại diện Viện Nghiên cứu Dầu và Cây có dầu cho biết, do hoạt động theo Nghị định 115 nên các viện về nguyên tắc không sử dụng tài sản để thế chấp vay vốn, do đó không đủ tài chính để thực hiện các hợp đồng lớn.

Bên cạnh đó, một khó khăn nữa đối với tạo nguồn tài chính cho nghiên cứu khoa học là việc chưa khai thác được cơ sở hạ tầng hiện có để đưa vào liên doanh liên kết.

Đại diện Viện Nghiên cứu Cơ khí cho rằng, với việc không phân biệt tổ chức KHCN hoạt động theo Nghị định 115 và tổ chức KHCN chưa chuyển đổi hoặc không phải chuyển đổi trong đấu thầu đề tài nghiên cứu khoa học của Nhà nước chưa tạo được sự công bằng và ảnh hưởng đến tính cạnh tranh trong việc tham gia đấu thầu, vì đơn vị đã chuyển đổi phải tính chi phí lương trong giá chào thầu trong khi đơn vị chưa chuyển đổi không phải tính vì đã được cấp. Do đó, Nhà nước cần hình thành cơ chế chính sách tạo điều kiện cho các viện tham gia các dự án lớn.

Tại Hội nghị tổng kết 6 năm thực hiện cơ chế tự chủ của các tổ chức KHCN thuộc Bộ Công Thương mới đây, các viện đã kiến nghị một số vấn đề về ưu đãi thuế, tín dụng… Cụ thể, các viện nên được vay vốn trung hạn, dài hạn với lãi suất ưu đãi và mức vay 100% dự toán đầu tư.

Theo Bộ Công Thương, cần có quy định cụ thể về cơ chế ưu đãi cho các viện nghiên cứu khi chuyển từ thực hiện theo Nghị định 115 sang loại hình doanh nghiệp KHCN như Nghị định 80.

Ngoài ra, cần có hướng dẫn chuyển các viện trực thuộc các tập đoàn, tổng công ty. Nếu chuyển sang doanh nghiệp khoa học công nghệ và áp dụng mô hình công ty cổ phần, nên có cơ chế riêng về quy định vốn điều lệ, về giá trị phần vốn nhà nước, về đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước.