Amiang là tên thương mại dùng chung cho các loại sợi khoáng, chia thành 2 nhóm chính là amphibole và serpentine. Các loại sợi thuộc nhóm amphibole khi vào phổi sẽ gây ra các khối u, triệu chứng viêm. Từ lâu, amiang nhóm amphibole đã bị cấm sử dụng trên thế giới. Trong khi đó, các sợi thuộc nhóm serpentine, còn được gọi là chrysotile (amiang trắng) có dạng xoắn, xốp mềm, được sử dụng nhiều. Ước tính có khoảng hơn 3.000 sản phẩm ứng dụng thuộc các lĩnh vực như vật liệu xây dựng, fibro xi măng, má phanh, miếng đệm, các loại vải sợi, quần áo chịu nhiệt, công nghiệp hàng không, công nghiệp dược phẩm, đóng tàu…

Hiện có 54 quốc gia trên thế giới cấm sử dụng các loại sợi amiang, trong khi đó còn 149 quốc gia và vùng lãnh thổ với khoảng hơn 6 tỷ người trên thế giới đang cho phép sử dụng amiang trắng và các sản phẩm chứa amiang trắng, trong đó bao gồm cả các nước thuộc nhóm G8 như: Hoa Kỳ, Canada, Liên bang Nga và các nước Mexico, Brazil, Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan, Indonesia…

... đến Việt Nam

Theo thống kê, từ năm 1963 Việt Nam đã cho nhập amiang trắng vào sử dụng trong sản xuất tấm lợp amiang - xi măng (AC). Đến nay cả nước đã có 41 cơ sở  sản xuất với công suất thiết kế trên 106 triệu m²/năm, tạo công ăn việc làm cho khoảng hơn 5.000 lao động. Từ năm 2008 đến nay, ngành sản xuất tấm lợp AC đã sản xuất và tiêu thụ được khoảng 80 - 90 triệu m²/năm, chiếm khoảng 60 - 62% nhu cầu về tấm lợp, được người tiêu dùng ưa chuộng, giá thành thấp, đặc biệt vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa.

Tuy nhiên, mới đây Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) lại đưa ra cảnh báo việc sử dụng amiang trắng tiềm ẩn nguy cơ rủi ro cao đối với sức khỏe con người và môi trường do tính nguy hại của vật liệu và chất thải amiang trắng. Ngay sau đó, đại diện lãnh đạo Cục quản lý môi trường y tế cũng khẳng định, amiang là một trong những chất độc nguy hiểm nhất, xâm nhập vào cơ thể thông qua các đường hô hấp, ăn uống, thời gian ủ bệnh có thể kéo dài đến 40 năm… đồng thời là một trong những nguyên nhân của các ca tử vong do ung thư.

Quan điểm đa chiều

Hầu hết các chuyên gia, nhà khoa học cho rằng, trong khi chưa có kết luận khoa học amiang trắng gây hại cho sức khỏe con người như thế nào thì Chính phủ tiếp tục cho phép sử dụng amiang trắng có kiểm soát để sản xuất (xin nhấn mạnh là có kiểm soát). Nhưng về lâu dài phải chỉ đạo nghiên cứu, xây dựng lộ trình cụ thể để doanh nghiệp có điều kiện, đầu tư chuyển đổi công nghệ. Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Bùi Cách Tuyến cho biết, không phủ nhận hơn nửa thế kỷ qua những tấm lợp amiang - xi măng giúp người nghèo trên khắp cả nước dựng nhà, làm bếp, xây trang trại, hứng nước mưa... Sản phẩm này cứ thế dần trở thành thân thuộc từ đồng bằng đến miền núi, được người dân tin cậy. Nhưng với công bố kết luận của WHO thì việc cho phép tiếp tục hay ngừng sử dụng loại chất này vào sản xuất đã đến lúc phải được nghiên cứu.

Ở góc nhìn khoa học chuyên ngành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu và ứng dụng vật liệu xây dựng nhiệt đới Pgs.TSKH Bạch Đình Thiên lại cho rằng, vấn đề amiang ngày nay là vấn đề vệ sinh công nghiệp, nó không liên quan đến sức khỏe của bộ phận cộng đồng dân cư, nguy cơ các tác động tiêu cực của amiang trắng lên cộng đồng dân cư là không đáng kể nếu không tiếp xúc nghề nghiệp với khoáng chất này.

Cùng quan điểm trên, Pgs.Ts Lương Đức Long cho biết sợi amiang trắng được nhiều nước cho phép xuất nhập khẩu. Sợi này có các tính năng tốt, độ bền cơ học, tính đàn hồi cao, chịu ma sát tốt, chống cháy, chịu môi trường kiềm, cách điện, khó thủy phân, ngăn cản vi khuẩn và sự tán xạ.

Tại hội nghị quốc tế Báo cáo kết quả nghiên cứu khoa học về tác động của amiang trắng đến sức khỏe con người - biện pháp quản lý phù hợp do Bộ Xây dựng phối hợp với Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trườâng tổ chức mới đây, nhiều chuyên gia quốc tế cho rằng cần có thêm những căn cứ khoa học về ảnh hưởng của amiang trắng. Ts Vivek Chandra Rao Sripalle (Ấn Độ) dẫn nghiên cứu cấp quốc gia về tình trạng sức khỏe của người lao động thuộc ngành công nghiệp amiang năm 2004 của Ấn Độ được thực hiện tại 5 nhà máy sử dụng amiang, 3 đơn vị sản xuất dây phanh và 702 công nhân có lịch sử tiếp xúc từ 5 đến 20 năm cho thấy không có dấu hiệu bệnh bụi phổi và bệnh liên quan đến amiang.

Chuyên gia tư vấn Thụy Sĩ David Bernstein cũng cho rằng, với sự kiểm soát và sử dụng hợp lý, amiang trắng được sử dụng trong những ứng dụng xi măng nồng độ cao hiện đại ngày nay không gây ra nguy cơ bổ sung nào về ung thư phổi, ung thư trung biểu mô hay bất cứ vấn đề nghiêm trọng nào đối với sức khỏe người dân sử dụng và công nhân sản xuất.

Chưa phát hiện người ung thư liên quan đến amiang

Để dư luận an tâm, đồng thời chứng minh mức độ ảnh hưởng cụ thể có hay không vật liệu amiang trắng đối với sức khỏe con người. Trong 6 năm liên tục từ 2008 - 2013, Bệnh viện Xây dựng đã triển khai đề tài khoa học cấp Nhà nước, theo đó xây dựng chương trình khám bệnh nghề nghiệp và đo môi trường lao động cho công nhân sản xuất tấm lợp AC. Kết quả cho thấy không phát hiện tổn thương điển hình của bệnh bụi phổi liên quan đến amiang trắng.

Năm 2014, Bệnh viện Xây dựng đã kiểm tra môi trường và sức khỏe người lao động tại các cơ sở sản xuất tấm lợp AC với hơn 1.518 trường hợp. Kết quả chưa có trường hợp nào tổn thương bụi phổi amiang, bụi phổi silic, hình ảnh tổn thương màng phổi trên phim X - quang và phim CT Scanner. Gần đây nhất, Bệnh viện Xây dựng đã tổ chức đợt kiểm tra sức khỏe cho nhân dân tại xã Tân Trịnh, Quang Bình, Hà Giang nơi có đến 70% dân sử dụng tấm lợp AC. Kết quả cho thấy các nguyên nhân tử vong trong cộng đồng không cho thấy sự bất thường liên quan đến tấm lợp AC. Đặc biệt, theo thống kê tại Hồ sơ quốc gia về amiang từ năm 2009 đến năm 2012 được xây dựng bởi Bộ Y tế và Viện khoa học kỹ thuật bảo hộ lao động với sự hỗ trợ của Chính phủ Nhật Bản cũng đã kết luận: trong số các phim chụp X - quang và CT scanner cho người lao động tiếp xúc với amiang từ năm 2004 đến nay chưa phát hiện các bệnh liên quan đến amiang trắng.

Trao đổi về amiang trắng, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Trần Nam cho rằng, sự ảnh hưởng của amiang trắng đến sức khỏe của con người vẫn là câu chuyện dài, cần có thêm những căn cứ khoa học, xác đáng, trung thực. Nhiều năm qua, Bộ Xây dựng đã rất sát sao chỉ đạo nghiên cứu, đánh giá thực trạng việc sử dụng amiang trắng ở Việt Nam và thế giới, đề xuất các giải pháp hữu hiệu để bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng. Quan điểm của Bộ Xây dựng là nếu có hại cho cộng đồng, cho môi trường thì kiên quyết loại bỏ. Nhưng ngay cả khi đã có những chứng cứ xác thực thì việc dừng sản xuất tấm lợp AC cũng cần có lộ trình thích hợp để đảm bảo công ăn việc làm cho hàng nghìn người lao động, đặc biệt là nhằm bảo đảm cung cấp nguồn tấm lợp phù hợp thay thế tấm lợp AC cho hàng triệu hộ nghèo ở vùng sâu, vùng xa.