Chỉ dẫn địa lý (GI) là một chế định pháp luật quan trọng để bảo vệ lợi ích của các cộng đồng dân cư có những sản phẩm mà thế mạnh gắn liền với các khu vực với các đặc điểm địa lý đặc thù. Theo thống kê chưa đầy đủ thì ở Việt Nam có  khoảng trên 1.000 sản phẩm nông nghiệp tiềm năng có thể là đối tượng được bảo hộ GI. Mặc dù vậy, vì nhiều lý do, cho tới nay chỉ có khoảng trên 30 sản phẩm nông nghiệp được bảo hộ GI chính thức. Vì vậy, nhiều người kỳ vọng vào các hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam đang tham gia để gia tăng số lượng các sản phẩm được đăng ký bảo hộ GI, tăng cường tên tuổi và giá trị của các sản vật nổi tiếng của chúng ta. Một trong những hiệp định được kỳ vọng nhất đó là FTA với EU – một khu vực thị trường rộng lớn cho nông sản của Việt Nam mà hiện nay các quy định về đăng ký và bảo hộ chỉ dẫn địa lý vẫn tương đối phức tạp và khó đáp ứng. Cho tới thời điểm hiện tại, Việt Nam chỉ có duy nhất một sản phẩm được đăng ký GI tại EU là nước mắm Phú Quốc. Đây là một điều thiệt thòi cho Việt Nam bởi khác với bảo hộ bằng nhãn hiệu, bảo hộ bằng GI cho phép rất nhiều chủ thể trong cùng một khu vực địa lý được hưởng lợi từ GI này. Thêm nữa, bảo hộ GI là bảo hộ vô thời hạn, không phải nộp đơn xin lại nhiều lần, nên tiết kiệm được thời gian và chi phí đăng ký.

Quy định về bảo hộ GI được EU lần đầu tiên đưa ra vào năm 1992, tuy nhiên trong khi WTO không giới hạn bảo hộ GI cho bất kỳ sản phẩm nào thì EU lại chỉ áp dụng loại hình này cho nông sản và thực phẩm. Quy định về GI năm 1992 của EU cũng yêu cầu chỉ các chủ sở hữu GI của EU được phép nộp đơn đăng ký trực tiếp lên Ủy ban châu Âu, còn các chủ sở hữu GI của nước ngoài phải thông qua chính quyền nước đó xem xét, tiến hành các thủ tục chờ phản đối của các đối tượng liên quan rồi mới được chuyển cho Ủy ban châu Âu. Quy định này đã bị Mỹ kiện lên WTO năm 1999 vì nó phân biệt đối xử với các chỉ dẫn địa lý của nước ngoài. Kết quả là đến năm 2006, EU đã phải sửa đổi pháp luật về GI của mình, cho phép mọi chủ đơn GI nước ngoài có thể nộp hồ sơ trực tiếp tại Ủy ban châu Âu hoặc thông qua các cơ quan thẩm quyền của nước mình. Để được đăng ký GI ở EU, một sản phẩm ở nước ngoài phải đã được đăng ký GI ở nước đó. Chủ đơn đăng ký có thể là một nhóm các nhà sản xuất và/hoặc chế biến liên quan đến cùng một sản phẩm, hoặc một cá nhân hoặc cá nhân được ủy quyền (với những điều kiện nhất định). Nội dung đơn nộp bao gồm nhiều thông tin về sản phẩm, về khu vực địa lý, về phương pháp sản xuất/chế biến và mối liên hệ giữa chất lượng/đặc tính của sản phẩm với môi trường địa lý khu vực....kèm theo những bằng chứng xác thực các thông tin này. Đơn đăng ký được nộp lên cơ quan có thẩm quyền của Ủy ban châu Âu. Cơ quan này có trách nhiệm kiểm tra đơn và sau đó nếu thông qua sẽ đăng lên Công báo chính thức của Ủy ban. Trải qua 6 tháng cho các bên liên quan bình luận, nếu không có phản đối gì thì sẽ được đăng ký GI. Tuy nhiên, trước khi sản phẩm được đưa ra thị trường phải tuân theo các quy trình kiểm soát kỹ thuật chặt chẽ của EU bởi cả các cơ quan công và/hoặc các đơn vị thanh tra/kiểm soát tư. Mặc dù quy trình thủ tục đăng ký GI ở EU tương đối phức tạp và tốn thời gian, nhưng vì quyền lợi lâu dài, các chủ sở hữu GI của Việt Nam nên xem xét việc đăng ký bảo hộ GI ngay từ bây giờ để tránh những trường hợp bị bên khác vi phạm, ăn cắp thương hiệu. Chẳng hạn như vừa qua nhãn hiệu cà phê Buôn Ma Thuột đã bị một số doanh nghiệp của Trung Quốc sử dụng và đăng ký độc quyền tại nước này, nhưng may mắn sau đó đã kiện và đòi lại được. Rút kinh nghiệm từ sự việc này, hiện tại Hiệp hội Cà phê Buôn Ma Thuột đang gấp rút chuẩn bị hồ sơ để đăng ký bảo hộ GI tại EU. Được biết quá trình này có thể kéo dài đến 4-5 năm, nhưng một khi đã được bảo hộ GI thì sản phẩm có thể bán với giá cao hơn giá thông thường khoảng 15%.

Ngoài thủ tục đăng ký trực tiếp tại Ủy ban châu Âu, một số ngành hàng cũng đang hi vọng thông qua đàm phán FTA Việt Nam – EU để được đăng ký bảo hộ GI nhanh chóng và dễ dàng hơn. Bởi một mặt, các FTA có thể giúp các nước thu hẹp khoảng cách giữa các hệ thống pháp luật khác nhau của từng nước để tạo thuận lợi hơn cho việc  bảo hộ GI cho các  sản phẩm của nhau. Mặt khác, rất nhiều FTA bao gồm một danh sách các GI cụ thể để được tự động bảo hộ tại các nước ký kết. Trong khi đó, chiến lược mới của EU về bảo hộ GIs nước ngoài tại EU và GI EU tại nước ngoài là thông qua các FTA song phương. Chẳng hạn như FTA EU – Hàn Quốc đã bao gồm gần 200 sản phẩm được công nhận bảo hộ GI.

Đây chính là một cơ hội lớn cho Việt Nam khi đàm phán FTA với khu vực này. Điều quan trọng là các nhà sản xuất/nuôi trồng ở Việt Nam có biết cải thiện quy trình sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm để đáp ứng các tiêu chí được bảo hộ GI của EU hay không mà thôi.