Phần lớn rơm rạ được đốt bỏ ngay tại đồng ruộng.

Lãng phí nguồn nguyên liệu hữu cơ

Theo đánh giá của Cục Trồng trọt, lượng chất thải từ lúa chiếm tới 50% chất khô. Nghĩa là cứ 1 tấn thóc thì lượng phụ phẩm từ lúa cũng tương đương 1 tấn, khoảng 10 -12 tấn phụ phẩm/ha. Sản xuất 1 tấn ngô thì lượng phụ phẩm là 1,2 tấn thân ngô, 1 ha đậu phộng phát thải 11 tấn thân cây, 1ha sắn phát thải 7 tấn ngọn và lá. Như vậy với diện tích trồng trọt hiện tại, ước tính lượng phụ phẩm trên cả nước trên 50 triệu tấn/năm.

Kết quả các nghiên cứu cho thấy, lượng phụ phẩm trồng trọt có giá trị dinh dưỡng cao (45 – 70% tổng chất dinh dưỡng tiêu hóa) và có khả nang cung cấp lớn lượng calo (1662 – 2549kcal/kg chất khô). Do vậy, nếu ứng dụng các công nghệ phù hợp thì phụ phẩm trồng trọt trở thành các sản phẩm có giá trị chăn nuôi ,dinh dưỡng cho đất và bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, hiện nay mới chỉ khoảng hơn 10% phụ phẩm trồng trọt được sử dụng làm chất đốt tại chỗ như ở lò gạch, đun nấu, 5% là nhiên liệu công nghiệp, 3% làm thức ăn gia súc,… Còn hơn 80% chưa được sử dụng và thải trực tiếp ra môi trường hoặc đốt bỏ gây ô nhiễm môi trường, tắc nghẽn dòng chảy.

Tại Hội thảo phân tích xu hướng công nghệ “Ứng dụng chế phẩm vi sinh trong xử lý phụ phẩm nông nghiệp” do Trung tâm Thông tin và Thống kê KH&CN TPHCM tổ chức ngày 9/8, ThS. Phạm Xuân Hưng – Giám đốc Công ty TNHH Phát triển nông nghiệp Phương Nam - cho biết, hiện nay, đa số nông dân ở các vùng nông thôn không còn sử dụng chất thải trồng trọt làm chất đốt mà đốt bỏ ngay tại ruộng. Chỉ tính riêng rơm rạ, 1ha thu được 6 tấn rơm rạ, nếu đem ủ và sản xuất sẽ được 3,5 – 4 tấn phân hữu cơ. Diện tích trồng lúa một vụ của cả nước khoảng 4 triệu ha, lượng rơm rạ đốt bỏ 80%, nghĩa là đã đốt gần 40 ngàn tỷ đồng mỗi năm, chưa kể các phụ phẩm khác cũng không được xử lý. “Đây là nguồn tài nguyên vô cùng lãng phí và việc đốt bỏ còn gây ô nhiễm môi trường” – ông Hưng nhấn mạnh

Tìm giải pháp công nghệ thích hợp

Hiện nay, nhiều công nghệ đã được ứng dụng trên thế giới và Việt Nam để xử lý phụ phẩm trong nông nghiệp như sản xuất than, dầu sinh học, năng lượng, vật liệu aerogel, pin từ vỏ trấu; vật liệu xây dựng; phân ủ composite; trồng nấm, linh chi; đồ thủ công mỹ nghệ; xử lý nước thải chăn nuôi; … Trong những năm gần đây, một số chế phẩm vi sinh vật trong nước có khả năng xử lý rơm rạ trực tiếp như: Compost Maker; Trichoderma,... đã đạt được những kết quả khả quan khi áp dụng trên đồng ruộng.

Tuy nhiên, theo ông Hưng, khó khăn xử khi lý là rơm rạ tươi chứa nhiều chất xơ là cellulose khó hoai mục, thời gian phân hủy trong đất lâu nên khả năng thay thế nguồn dinh dưỡng như phân chuồng bị hạn chế. Ngoài ra, do không được phân hủy triệt để nên sau vụ canh tác màu gây khó khăn trong khâu làm đất, nguy cơ xuất hiện nhóm vi sinh vật gây bệnh vùng rễ cây trồng. Nên khi cày, vùi rơm rạ xuống đất phải ít nhất sau 20 ngày mới cấy (xạ) an toàn. Vì vậy người nông dân vẫn lựa chọn giải pháp đốt bỏ là chủ yếu.

Ông Phạm Xuân Hưng (ngoài cùng bên phải) giới thiệu về chế phẩm vi sinh do ông.

và các cộng sự nghiên cứu

Trước thực tế đó, Công ty TNHH Phương Nam đã nghiên cứu và sản xuất chế phẩm vi sinh nhằm khắc phục những nhược điểm trên. Nghiên cứu này đã được ươm tạo và tốt nghiệp tại Khu Nông nghiệp Công nghệ cao TPHCM (AHTP). 

Ông Hưng chia sẻ, nhờ được ươm tạo và đang hợp tác tại AHTP, nên chế phẩm vi sinh Sumitri do ông và các cộng sự nghiên cứu có sự khác biệt so với các chế phẩm khác như nguồn giống vi sinh được phân lập và bảo quản giống gốc trong môi trường tối ưu nên giữ được hoạt tính sinh học bền vững. Sản phẩm vi sinh nhân nuôi theo công nghệ phân tách bào tử, nên khả năng hoạt động rất tốt, bảo quản được thời gian dài. Ngoài ra, sản phẩm gồm nhiều chủng vi sinh tích hợp, có thể hoạt động cả trong điều kiện hảo khí và yếm khí nên phù hợp với điều kiện của thực tiễn sản xuất.

Ông Hưng cho biết thêm, do vi sinh vật trong chế phẩm được kích hoạt ngay sau khi được phóng thích ra ngoài môi trường, nên các chất hữu cơ nhanh chóng được phân hủy (rơm rạ chỉ mất từ 7 – 10 ngày, thông thường mất hơn 20 ngày). Vì vậy tiết kiệm được 20 – 30% lượng phân bón cho vụ lúa tiếp theo. Đồng thời, giảm lượng thuốc bảo vệ thực vật từ 3 - 4 lần/vụ, tăng hiệu quả kinh tế từ 4 - 6 triệu/ha. Ngoài ra, vi sinh vật có thể hoạt động trong điều kiện nước nhiễm mặn nên có thể phân hủy rơm, gốc rạ thành nguồn thức ăn cho tôm sau khi thu hoạch lúa trong canh tác lúa tôm. Bên cạnh đó, chế phẩm còn có thể dùng để ủ phân hữu cơ từ các nguồn phế phụ phẩm trồng trọt như thân cành thành long, ngô, khoai, vỏ cà phê … với thời gian ủ rất nhanh. 

“Đặc biệt, ngoài tiết kiệm được phân bón, còn hạn chế được sự phát triển của cỏ dại, hạt lúa ma, hạt lúa lẫ và giảm đáng kể bệnh đạo ôn, khô vằnở cây lúa” – ông Nguyễn Thanh Liêm, một nông dân ở Đồng Tháp đã thử nghiệm chế phẩm, cho biết.

Vụ tôm - lúa năm 2018 - 2019, Trung tâm Dịch vụ Kỹ thuật Nông nghiệp Hồng Dân (Bạc Liêu) cũng đã thử nghiệm chế phẩm sumitri. Theo ông Nguyễn Chí Linh, Phó Giám đốc Trung tâm, tốc độ phân hủy gốc rạ, rơm nhanh và triệt để hơn so với thông thường, môi trường nuôi tôm sạch, tạo nguồn thức ăn, động vật phù du tốt hơn nên trọng lượng tôm năng hơn ruộng đối chứng 3gram/con. Qua đó, đã giảm chi phí đầu vào trong quá trình nuôi tôm từ 1-2 triệu đồng/ha/vụ và tăng lợi nhuận 4- 6triệu đồng/ha/ vụ.

Kiều Anh