Thuốc lá là mặt hàng thường chịu thuế tiêu thụ đặc biệt, khoảng cách giữa giá thành sản xuất và giá bán rất cao do phải đóng thuế tiêu thụ đặc biệt. Đây chính là sức hút ma lực cho hoạt động phi pháp như buôn bán, sản xuất thuốc lá nhái, giả, nhập lậu gây nhức nhối thời gian qua.

Việt Nam là thị trường hết sức béo bở để những kẻ bất chấp pháp luật buôn bán, kinh doanh thuốc lá phi pháp. Thực tế trong thời gian qua tình trạng nhập lậu thuốc lá diễn biến phức tạp. Mặc dù các lực lượng chức năng đã tăng cường, tập trung phòng, chống thuốc lá lậu nhưng do địa bàn rộng, nhân sự và phương tiện thiếu thốn, các giải pháp hỗ trợ chưa đồng bộ nên việc kiểm soát thuốc lá lậu vẫn chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng.

Triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử với sản phẩm thuốc lá trên thị trường là điều cần thiết mà các nhà sản xuất phải áp dụng. Tuy nhiên để đảm bảo quy trình truy xuất nguồn gốc thuốc lá đảm bảo theo những nguyên tắc chung, những yêu cầu cơ bản đảm bảo chất lượng thông tin truy xuất nguồn gốc các nhà sản xuất nên tuân theo hướng dẫn tại Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 13994:2024.

Truy xuất nguồn gốc thuốc lá theo tiêu chuẩn. Ảnh minh họa

Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 13994:2024 Truy xuất nguồn gốc - Yêu cầu đối với quá trình sản xuất thuốc lá do Bộ Khoa học và Công nghệ công bố. Tiêu chuẩn này quy định các nguyên tắc chung, yêu cầu cơ bản, phương pháp và quy trình đối với hoạt động truy xuất nguồn gốc trong quá trình sản xuất thuốc lá điếu.

Tiêu chuẩn này áp dụng để thiết lập, mở rộng và hoàn thiện phương pháp truy xuất nguồn gốc sản phẩm trong quá trình sản xuất thuốc lá điếu của các đơn vị sản xuất thuốc lá điếu.

Về nguyên tắc truy xuất nguồn gốc chung phải phù hợp với yêu cầu về hệ thống trong TCVN 12850:2019. Các tổ chức phải quản lý theo đơn vị truy xuất nguồn gốc trong quá trình sản xuất thuốc lá, đảm bảo chất lượng thông tin truy xuất nguồn gốc và đơn vị truy xuất nguồn gốc là duy nhất.

Các đơn vị truy xuất nguồn gốc phải bao quát toàn bộ quá trình sản xuất thuốc lá. Thông tin truy xuất nguồn gốc phải bao quát toàn bộ các nội dung liên quan như thông tin chất lượng hàng nhập, thông tin chất lượng của quá trình sản xuất và thông tin chất lượng sản phẩm.

Yêu cầu cụ thể đối với các đơn vị truy xuất nguồn gốc nguyên liệu ban đầu là nguyên liệu có cùng một nơi sản xuất, cùng cấp truy xuất nguồn gốc, cùng ngày tháng năm sản xuất và của cùng một nhà cung cấp. Đơn vị truy xuất nguồn gốc nguyên liệu thuốc là nguyên liệu thuốc lá có cùng một nhà cung cấp, cùng chủng loại, cùng quy cách, cùng ngày tháng năm sản xuất, cùng số sê-ri sản xuất.

Đơn vị truy xuất nguồn gốc chế biến sợi là chế phẩm thuốc lá có cùng ngày tháng năm sản xuất, cùng số sê-ri, cùng thiết bị sản xuất, cùng nhãn hiệu và cùng thông số kỹ thuật. Đơn vị truy xuất nguồn gốc điều chế hương liệu là hương liệu có cùng ngày tháng năm sản xuất, cùng số sê-ri, cùng thiết bị điều chế, cùng nhãn hiệu và cùng thông số kỹ thuật. Đơn vị truy xuất nguồn gốc gói cuộn là giấy cuốn điếu, đầu lọc, giấy sáp, bán thành phẩm hoặc thành phẩm thuốc lá điếu có cùng ngày tháng năm sản xuất, cùng ca làm việc, cùng số sê-ri, cùng thiết bị sản xuất, cùng nhãn hiệu và cùng thông số kỹ thuật.

Sử dụng công nghệ thông tin trong xây dựng hệ thống quản lý truy xuất nguồn gốc để đạt hiệu quả cao, chính xác và thuận tiện, đồng thời có thể nhanh chóng nhận dạng và khoanh vùng thông tin truy xuất nguồn gốc đối với phạm vi liên quan. Vật mang dữ liệu truy xuất nguồn gốc phải luôn được gắn trên bao bì sản phẩm, trên pallet sản phẩm hoặc các tài liệu kèm theo.

Yêu cầu về thông tin truy xuất, các bên tham gia vào chuỗi cung ứng thuốc lá cần ghi lại kịp thời, chính xác và đầy đủ thông tin truy xuất nguồn gốc của từng khâu trong quá trình sản xuất thuốc lá. Thông tin truy xuất nguồn gốc của các các bên trong chuỗi cung ứng thuốc lá bao gồm các thông tin: khách hàng, sản phẩm, nhiệt độ, giao nhận, bàn giao và có thể bổ sung thông tin khác khi cần thiết.

Các bên tham gia vào chuỗi cung ứng thuốc lá sử dụng các phương pháp một bước trước - một bước sau để truy xuất nguồn gốc sản phẩm trong quá trình sản xuất.

Khi thực hiện truy xuất nguồn gốc, có thể tiến hành truy xuất nguồn gốc xuôi từ đầu đến cuối quy trình sản xuất: Chủ yếu truy xuất thông tin nguyên liệu, phụ liệu, hương liệu cấu thành và thông tin quá trình sản xuất; cũng có thể tiến hành truy xuất nguồn gốc ngược từ cuối về đầu quy trình sản xuất: từ nguyên liệu, vật liệu, hương liệu được dùng cho sản phẩm thuốc lá điếu tiến hành truy xuất nguồn gốc thành phẩm thuốc lá điếu sử dụng những nguyên liệu, vật liệu, hương liệu này.

Khi thực hiện truy xuất nguồn gốc, có thể tiến hành truy xuất theo chiều ngang theo quá trình sản xuất của cùng hoặc trong cùng một khoảng thời gian nhất định: chủ yếu truy xuất nguồn gốc thông tin về chất lượng đối với các điểm kiểm soát trọng yếu không cùng xưởng sản xuất/dây chuyền sản xuất; cũng có thể thực hiện truy xuất nguồn gốc dọc theo quá trình sản xuất, với cùng một điểm kiểm soát trọng yếu trong quá trình sản xuất: chủ yếu truy xuất nguồn gốc thông tin về chất lượng đối với các đơn vị truy xuất nguồn gốc của cùng điểm kiểm soát trọng yếu này nhưng không cùng thời gian.

Quy trình truy xuất nguồn gốc phải xác định rõ thành phẩm và/hoặc thành phần của mục tiêu truy xuất nguồn gốc, xác định đơn vị truy xuất nguồn gốc. Phân tích điểm kiểm soát trọng yếu và nhân tố ảnh hưởng đối với sản phẩm và đặc tính của nó trong quá trình gia công sản xuất có phát sinh sự thay đổi.

Làm rõ hướng lưu chuyển sản phẩm, khoanh vùng phạm vi truy xuất nguồn gốc dựa trên đặc tính và mối liên hệ tương quan giữa các đơn vị truy xuất nguồn gốc. Xác định các thông tin truy xuất nguồn gốc cần phải ghi chép trong phạm vi truy xuất khác nhau, nhằm đảm bảo khả năng truy xuất nguồn gốc của quá trình sản xuất.