Ảnh: Kỹ sư thiết kế vi mạch của ICDREC

Kinh nghiệm từ các nước

COE được hiểu là tổ chức nghiên cứu và đào tạo về khoa học công nghệ (KHCN) đạt trình độ tiên tiến trên thế giới, với nghĩa là tạo ra sản phẩm khoa học, đổi mới công nghệ và đào tạo trình độ cao theo các chuẩn mực quốc tế. Nói cách khác, trung tâm xuất sắc phải đứng ở tuyến đầu, đóng vai trò dẫn dắt trong lĩnh vực mà nó hoạt động, xét ở tầm mức quốc tế.

Tế bào của COE là các nhóm nghiên cứu, gồm các cá nhân xuất sắc. Đó là nơi nhân tài tụ về làm việc và cống hiến. Do đó, một trong những đặc điểm tiên quyết của COE là con người xuất sắc, đặc biệt là lãnh đạo xuất sắc, vừa có năng lực chuyên môn, vừa có khả năng tổ chức, tạo dựng mối quan hệ, tìm kiếm kinh phí... COE thường tập trung vào một lĩnh vực mũi nhọn, với trang thiết bị hiện đại và hệ thống hỗ trợ mạnh.

Mỹ có thể coi là quốc gia đi tiên phong trong việc thành lập các trung tâm xuất sắc trong các trường đại học. Nổi tiếng nhất có Viện Richard E.Smalley (Đại học Rice), được thành lập năm 1993, có sứ mệnh dẫn đầu thế giới về nghiên cứu công nghệ nano. Sau 10 năm nhiệm vụ đó cơ bản được hoàn thành với các đề tài nghiên cứu liên quan đến công nghệ nano trong cơ thể sống, ống nano cacbon, nano trong nghiên cứu năng lượng... Có hai nhà khoa học của viện này nhận giải Nobel về hóa học năm 1996 là R.Smalley và R.Curi về công trình liên quan đến lồng cacbon C60. Năm 2005, viện này được tạp chí Small Time bầu là viện nghiên cứu đứng đầu về công nghệ nano. Bên cạnh đó, trường Đại học Rice cũng thành lập Trung tâm công nghệ nano cho sinh học và môi trường (CBEN) để ứng dụng những nghiên cứu trong công nghệ nano vào các ứng dụng sinh học và môi trường. Trung tâm này đã góp phần quan trọng thiết lập các công ty mới về công nghệ cao.

Tại châu Á, từ năm 2000 Nhật Bản đã khởi động chương trình xây dựng các COE cho thế kỷ 21 “Twenty First Century Centre of Excellence Programme”. Chương trình này đã nâng được vị thế của một số trường đại học Nhật Bản đạt đẳng cấp quốc tế, đồng thời đã tạo ra một đội ngũ các nhà khoa học tài năng, sáng tạo, là nguồn cán bộ đầu đàn cho Nhật Bản và cả quốc tế. Trung Quốc cũng đầu tư hàng tỷ USD nhằm mục tiêu xây dựng các COE để đưa các trường đại học của Trung Quốc trở thành các đại học nghiên cứu tầm cỡ quốc tế...

Đến thực tiễn Việt Nam

So với các nước phát triển, việc thành lập COE ở Việt Nam gặp nhiều khó khăn về nhân lực xuất sắc ở trình độ thế giới, ngân quỹ dành cho khoa học thấp, chưa có ngành mũi nhọn ghi được dấu ấn trên thế giới... nhưng theo nhìn nhận của một số chuyên gia, Việt Nam đã có một số đơn vị tiềm năng để trở thành COE nếu được đầu tư xứng đáng như Phòng thí nghiệm nghiên cứu và ứng dụng tế bào gốc, Phòng thí nghiệm công nghệ Nano, Trung tâm Nghiên cứu và đào tạo thiết kế vi mạch (ICDREC) thuộc Đại học Quốc gia TP.Hồ Chí Minh...

Tiêu biểu là Trung tâm Nghiên cứu và đào tạo thiết kế vi mạch (ICDREC) thuộc Đại học Quốc gia TP.Hồ Chí Minh được thành lập năm 2005 với sứ mạng làm hạt nhân trong hoạt động nghiên cứu và đào tạo về thiết kế vi mạch. Đến nay, ICDREC đã trở thành trung tâm hàng đầu cả nước trong lĩnh vực công nghệ mới mẻ này. Từ chip SigmaK3 công nghệ 0,25um- chip vi xử lý đầu tiên của Việt Nam ra đời năm 2008, đến nay hàng loạt chip đã được ICDREC thiết kế và chế tạo để đưa vào các sản phẩm công nghệ cao như chip VN8-01, chip SG-8V1, chip TH7150, chip VN16-32...

Số lõi IP (lõi IP là một thành phần tạo nên chip điện tử), đã được ICDREC đăng ký tham gia trên 2 sàn giao dịch quốc tế là Design& Reuse và Chip Estimate trị giá khoảng 34 triệu USD. Các sản phẩm của ICDREC đã được chuyển giao cho nhiều đơn vị ứng dụng với doanh thu ban đầu hàng chục tỷ đồng. Trên cơ sở các sản phẩm của mình, ICDREC hợp tác với các doanh nghiệp thành lập 2 công ty spin-off(có thể hiểu là các doanh nghiệp khoa học)...

Trong Chiến lược phát triển khoa học và công nghệ Việt Nam giai đoạn 2011-2020 đặt mục tiêu, đến năm 2020, hình thành 60 tổ chức nghiên cứu cơ bản và ứng dụng đạt trình độ khu vực và thế giới, đủ năng lực giải quyết những vấn đề trọng yếu quốc gia đặt ra đối với KHCN, cùng những đổi mới mạnh mẽ từ Luật KHCN (sửa đổi), chúng ta có quyền hy vọng vào sự ra đời của các COE mang đẳng cấp quốc tế trong tương lai gần./.