Phân loại để giao quyền

Trước đây Nghị định 115 có quy định các tổ chức KHCN công lập được phân loại theo chức năng (của tổ chức) để giao quyền tự chủ. Bao gồm, Tổ chức có chức năng nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu chiến lược, chính sách, nghiên cứu xây dựng định mức kinh tế - kỹ thuật; Tổ chức có chức năng nghiên cứu ứng dụng và Tổ chức có chức năng thực hiện dịch vụ KHCN. Tuy nhiên, trong thực tiễn không có tổ chức nào chỉ thực hiện duy nhất một chức năng nêu trên, mà thường thực hiện đồng thời nhiều chức năng cùng một lúc, thậm chí có nhiều tổ chức thực hiện đồng thời cả 3 chức năng nêu trên. Vì vậy, việc xác định tổ chức KHCN công lập theo phân loại quy định tại Nghị định 115 là rất khó khăn và không khả thi trong thực tiễn. Thực tế, đây cũng là một biểu hiện mang màu sắc duy ý chí trong quá trình xây dựng văn bản.

Khắc phục cơ bản vấn đề này Nghị định 54/2016 đã xác định và phân loại rõ tổ chức KHCN công lập để giao quyền tự chủ. Cụ thể, việc phân loại tổ chức KHCN công lập theo mức độ tự bảo đảm về chi thường xuyên và chi đầu tư của tổ chức KHCN công lập. Bao gồm, tổ chức KHCN công lập tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư; Tổ chức KHCN công lập tự bảo đảm chi thường xuyên; Tổ chức KHCN công lập tự bảo đảm một phần chi thường xuyên; Tổ chức KHCN công lập do Nhà nước bảo đảm chi thường xuyên.

Với cách phân loại này, các tổ chức KHCN công lập sẽ căn cứ vào nguồn thu của đơn vị để tự xác định tổ chức mình thuộc loại nào để trình cơ quan có thẩm quyền thẩm định và phê duyệt phương án tự chủ của tổ chức. Đồng thời, tránh được tình trạng bắt buộc các tổ chức KHCN công lập có chức năng nghiên cứu ứng dụng, dịch vụ KHCN phải tự bảo đảm chi thường xuyên tại một thời điểm nhất định như quy định tại Nghị định 115. 

Việc phân loại này sẽ gắn với mức độ tự bảo đảm quyết định tính tự chủ. Cụ thể, mức độ tự bảo đảm về chi thường xuyên và chi đầu tư của tổ chức KHCN công lập làm căn cứ để trao về quyền tự chủ của tổ chức ở các khía cạnh nhân lực, tài chính, tổ chức bộ máy, quản lý, sử dụng tài sản. Chẳng hạn, tổ chức KHCN công lập tự bảo đảm được nhiều chi thường xuyên, chi đầu tư thì được giao nhiều quyền tự chủ. Như vậy, Nhà nước giao quyền tự chủ cao nhất cho tổ chức tự bảo đảm được nhiều chi thường xuyên và chi đầu tư, tổ chức KHCN công lập do Nhà nước bảo đảm chi thường xuyên thì Nhà nước giao ít quyền tự chủ nhất.

Trưởng phòng Biên chế, Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Khoa học – Công nghệ Đinh Văn Bách cho biết thêm, quy định này sẽ khuyến khích các tổ chức KHCN công lập phấn đấu thu hút nhiều nguồn tài chính, ngoài ngân sách nhà nước để phục vụ hoạt động KHCN và hoạt động sản xuất, kinh doanh, khuyến khích tổ chức tiết kiệm chi phí, tăng thu nhập, nâng cao hiệu quả hoạt động, tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư để được trao nhiều quyền tự chủ nhất. Như thế, dần dần sẽ giảm bớt gánh nặng từ ngân sách nhà nước đối với mạng lưới tổ chức KHCN công lập. Điều quan trọng nhất, tổ chức KHCN công lập được trao quyền tự chủ cao nhất sẽ có điều kiện để thu hút đội ngũ nhân lực trình độ cao, góp phần nâng cao năng lực nghiên cứu và triển khai của tổ chức.

Vận dụng cơ chế tài chính như doanh nghiệp

Bên cạnh việc phân chia, giao quyền tự chủ từ khả năng, mức độ tự chủ, thì Nghị định 54/2016 cũng cho phép tổ chức KHCN công lập tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư được vận dụng cơ chế tài chính như doanh nghiệp hoặc chuyển thành doanh nghiệp.

Thực tế việc triển khai quyền tự chủ đã cho thấy, tổ chức KHCN công lập tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư là những tổ chức đã tự bảo đảm toàn bộ chi phí hoạt động, có lợi nhuận lớn, có thể tự đầu tư phát triển mà không sử dụng nguồn vốn từ ngân sách nhà nước. Vì vậy, việc cho phép tổ chức KHCN công lập tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư được vận dụng cơ chế tài chính như doanh nghiệp hoặc chuyển thành doanh nghiệp là phù hợp với thực tiễn. Ngoài việc được Nhà nước trao quyền tự chủ ở mức cao nhất, tổ chức KHCN công lập tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư được hưởng ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp. Điều đó vô hình cũng sẽ khuyến khích các tổ chức KHCN phấn đấu để trở thành tổ chức tự bảo đảm toàn bộ chi phí hoạt động.

Cùng với những vấn đề trên thì Nghị định cũng đã điều chỉnh một số quy định để cơ chế tự chủ đồng bộ với các quy định khác có liên quan. Cụ thể, điều chỉnh quy định về việc cho phép tổ chức KHCN công lập được dùng quyền sử dụng đất để góp vốn, liên doanh, liên kết, sản xuất kinh doanh, thế chấp vay vốn ngân hàng phù hợp với quy định của Luật Đất đai. Hay, quy định về xác định danh mục vị trí việc làm, cơ cấu ngạch viên chức theo hạng chức danh nghề nghiệp, xác định số lượng người làm việc trong tổ chức KHCN công lập, tuyển dụng, quản lý, sử dụng viên chức phù hợp với quy định của Luật Viên chức và các văn bản có liên quan. Đặc biệt là quy định về việc cho phép tổ chức KHCH công lập đề xuất cơ quan có thẩm quyền bổ nhiệm, thuê nhà khoa học là người Việt Nam ở nước ngoài đảm nhiệm chức danh lãnh đạo tổ chức KHCN công lập và thuê chuyên gia nước ngoài tham gia hoạt động KHCN tại Việt Nam đảm nhiệm chức danh lãnh đạo tổ chức phù hợp với Luật Khoa học và công nghệ năm 2013.