Lũ và ngập lụt xảy ra hàng năm tại khu vực đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) với mức độ lớn hay nhỏ khác nhau. Lũ là hiện tượng nước lên nhanh trong sông và khi mực nước trong sông vượt quá cao độ của bờ sông, bờ kênh thì nước lũ sẽ chảy tràn bờ gây ngập lụt trong đồng. Nguyên nhân gây ra lũ và ngập lụt là do lượng nước lũ từ thượng nguồn sông Meekong đổ về vượt quá khả năng tải lũ ra biển do địa hình ĐBSCL rất thấp và bằng phẳng. Ngoài ra, ngập lụt do triều cường dâng cao tại khu vực này trong những năm gần đây ngày càng trở nên nghiêm trọng. Lũ và ngập lụt là nét đặc trưng rất riêng biệt của ĐBSCL, lũ mang lại nguồn phù sa dinh dưỡng cho đồng bằng, lũ diệt chuột bọ, làm vệ sinh đồng ruộng, lũ mang về nguồn cá tôm to lớn, làm phong phú thêm môi trường sinh thái, bên cạnh đó lũ lụt cũng gây nhiều khó khăn, thiệt hại đến đời sống và hoạt động sản xuất của người dân trong vùng.

Nét đặc trưng của mùa lũ năm 2012 ở ĐBSCL là vùng nội đồng và vùng đầu nguồn mực nước đỉnh lũ năm rất thấp; ngập lụt đã không xảy ra tại đây – hoặc không đáng kể, trong khi đó tại vùng cửa sông và tại các đô thị lại bị ngập khá nặng do ảnh hưởng của thủy triều có đỉnh triều cường ở mức khá cao.

Dòng chảy mùa lũ năm 2012 ở ĐBSCL có sự tương phản khá rõ nét giữa dòng chảy trong sông và trong nội đồng, giữa tình hình ngập lụt tại các vùng đô thị, vùng cửa sông với vùng nội đồng. Theo tác giả, đặc điểm này là khá hiếm trong chuỗi số liệu nhiều năm.

Cụ thể, tại vùng cửa sông và trên các đô thị ĐBSCL, do ảnh hưởng của thủy triều xâm nhập rất mạnh nên đã gây ra ngập lụt với mức độ ngập sâu, diện ngập rộng, thời gian ngập lụt kéo dài, và xảy ra vào các kỳ triều cường giữa tháng 9,10 và 11. Ảnh hưởng của ngập lụt do triều gây ra tại vùng cửa sông Nam bộ và các đô thị ĐBSCL trong năm 2012 là khá nghiêm trọng.

Trong đó, tại vùng Đồng Tháp Mười và Tứ Giác Long Xuyên gần như không có lũ trong năm 2012, mực nước cao nhất các tháng đều thấp hơn rất nhiều so với trung bình nhiều năm. Mực nước cao nhất năm thuộc loại rất thấp, đứng thứ 5 về mức độ lũ thấp trong chuỗi số liệu nhiều năm.